Truyện dài: Bác Sĩ Riêng Của Mao

Trí thức vẫn tiếp tục được khuyến khích phê bình, nhưng các cán bộ cao cấp của đảng được đánh động và hiểu rằng, đòn phản công trí thức sắp được tung ra.

Mao nói: Tôi muốn dựa vào các đảng dân chủ để đưa đảng cộng sản đi theo con đường đúng đắn. Nhưng tôi không ngờ họ lại có thể thay đổi đến như vậy Mao bực nhất là với các thành viên của Liên minh Dân chủ, một liên minh được một nhóm trí thức thành lập trong những năm 40. Liên minh này đã vận động những người cộng sản và người quốc gia thỏa hiệp. Mao chì chiết: Chúng nó là một lũ cướp và đĩ điếm. Theo nhận định của Mao việc Khơ-rút-sốp chống lại Stalin vào tháng hai năm 1956 và cuộc nối dậy ở Hungary cuối năm ấy đã gây nên một làn sóng chống cộng hiện đang lan rộng khắp thế giới. Nhiều người Trung quốc, kể cả các cán bộ đảng cũng như thường dân mà dưới con mắt của Mao họ là những kẻ rách việc đã chịu ảnh hướng của làn sóng này.

Ông nổi đóa với Hồ Kiều Mục, vì ông ta hình như chẳng chịu làm gì để chấm dứt việc phê bình đảng trên báo Nhân dân. Nếu đồng chí không nắm được tờ báo này, đồng chí hãy từ chức để cho người khác làm. Ông quát tháo và ra lệnh cho Hồ chuẩn bị công kích lại bọn thiên hữu.

Ngày 8 tháng 6 năm 1957 trên báo Nhân dân đã xuất hiện dấu hiệu đầu tiên cho thấy sự chuyển hướng của chiến dịch làm trong sạch đảng. Một bài xã luận do Mao viết với tiêu đề Để làm gì? đã quả quyết rằng, có một nhóm nhỏ đang âm mưu lật đổ chính phủ xã hội chủ nghĩa. Bài này kêu gọi quần chúng hãy giáng trả nhóm người đó.

Ngày 19 tháng 7 năm 1957, bài phát biểu hôm 27 tháng 2, trong đó Mao khuyến khích các trí thức phê bình đảng, đã được đăng trên báo Nhân dân với cái tít: Về phương pháp giải quyết đúng đắn những mâu thuẫn trong nhân dân và được bán cho quần chúng. Đó là bản sao bài phát biểu phê bình đảng của Mao trong Hội nghị cao cấp nhất của nhà nước hồi tháng hai và được sửa đổi đôi chút. Thực ra, bài viết này có những cái khác cơ bản với nguyên bản mà trong đó việc phê bình không bị hạn chế. Mao ra sức kêu gọi đề cao tự do ngôn luận và để cho trăm hoa đua nở.

Ngược lại, trong bài phát biểu được đăng báo ngày 19 tháng 6, Mao đã đề ra 6 tiêu chuẩn phê bình được coi là hợp lệ: phải góp phần thống nhất dân tộc, không được gây chia rẽ, khuyến khích công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, củng cố nền chuyên chính dân chủ của nhân dân, bảo dám sự lãnh đạo của đảng cộng sản và khuyến khích sự đoàn kết của hệ thống xã hội chủ nghĩa trên thế giới.

Nếu Mao đã cảm thấy bị phản bội khi giới trí thức lớn tiếng phê bình, thì bây giờ giới trí thức lại cảm thấy cay đắng khi ông bỏ rơi họ. Mao luôn khuyến khích họ phê bình. Thông điệp của ông được đăng trên tất cả các báo ở Trung quốc và phân phát tới từng cơ sở sản xuất. Thế mà giờ đây ông lại trở mặt.

Mao biết giới trí thức đã nhận ra là họ mắc lừa. Sau khi bản sao bài diễn văn của ông được đăng báo ngày 19 tháng 6, ông nói với tôi:

- Bây giờ một số người thiên hữu quả quyết rằng, tôi đã hối thúc họ tham gia phong trào Trăm hoa đua nở, khuyến khích họ phê bình đảng vô điều kiện và bây giờ lại trả thù họ. Nhưng ngay từ đầu tôi đã cảnh cáo họ, đừng có trêu ngươi tôi. Một số người đã nghe lời tôi, nhưng chỉ rất ít thôi.

Cho tới nay, tôi mới biết khi đó Mao đã giả dối. Chiến lược của ông là lợi dụng những phê bình của tầng lớp trí thức để chọi lại những đối thủ của ông trong đảng. Nhưng mũi dùi phê bình đó lại chĩa vào chính ông.

Khoảng cuối tháng 6, vài tuần sau khi tôi trở lại, Vương Kính Tiên, người chỉ huy mới của Phòng an ninh, yêu cầu tôi thu xếp đồ đạc. Mao sẽ rời Bắc Kinh đi đến một nơi nào chưa rõ. Thời kỳ Trăm hoa đua nở đã qua. Chiến dịch chống bọn thiên hữu của Mao bắt đầu.

Chương 21

Thông thường chúng tôi sử dụng chuyến tàu đặc biệt và sang trọng của Mao mà lịch trình của nó được điều chỉnh theo giấc ngủ bất thường của Mao. Tuy nhiên, những biện pháp an toàn từ thời Uông Đông Hưng đã được thay đổi hoàn toàn. Đoàn đi hộ tống dần dần rút xuống đến một phần mười. Trưởng ban an ninh Vương Kính Tiên là một người nhát như cáy, ông miễn cưỡng lãnh nhiệm vụ khó khăn này. Ông răm rắp tuân theo mọi yêu cầu của Mao tới từng chi tiết, giảm bớt lực lượng bảo vệ ở Trung Nam Hải xuống mức tối thiểu và chủ yếu sử dụng các đơn vị an ninh ở cơ sở vào việc bảo vệ.

Sau khi Mao quyết định trả đũa, ông đã nhanh chóng bình phục. Bệnh cảm lạnh đã khỏi hẳn và ông lại khỏe khoắn như trước.

Trên đường đi, Mao và Lâm Khắc đã dành nhiều thời gian trò chuyện với nhau. Những cuộc trò chuyện của hai người đã giúp tôi lấp những lỗ hổng thông tin của mình. Những cuộc nói chuyện ban đêm giữa tôi với Mao thường được Mao đúc kết lại một hoặc hai ngày sau đó.

Một lần ông nói với tôi:

- Tôi để cho đối thủ tấn công tôi trước sau đó tôi mới đánh trả. Tôi thực hiện ba nguyên tắc. Thứ nhất, tôi làm theo vị hiền triết Lão Tử, tôi án binh bất động. Nếu bị tấn công, tôi sẽ thoái lui, cố thủ và yên lặng. Kẻ thù tưởng hắn chiếm ưu thế.

Mao nghĩ, nếu chúng ta phản ứng thì kẻ thù sẽ không có dịp lộ mặt thật của chúng. Vì vậy chúng ta phải chờ cho tới lúc chúng lộ mặt.

- Chỉ khi nào kẻ thù xuất đầu lộ diện, lúc đó chúng ta mới báo thù. Chúng ta sẽ ăn miếng trả miếng. Đó là triết lý của Khổng Tử.

Thật ra, việc này chẳng liên quan gì tới giáo lý của Khổng Tử, mà chỉ là một chiến thuặt của Mao. Mao không chỉ sử dụng nó để chống những người thiên hữu, mà ông còn dùng nó để đối phó với cả những đối thủ của ông trong đảng.

- Lúc đầu, mọi người chẳng biết bọn thiên hữu là ai và diện mạo của chúng như thế nào và chúng ta khó mà giải thích cho mọi người hiểu. Nhưng bây giờ chúng ta đã có thể mô tả chúng chính xác. Đó là những tên phản cách mạng! Không, chúng ta hãy gọi chúng đơn giản là những phần tử thiên hữu.

Nguyên tắc thứ hai của Mao là, ông chỉ bỏ tù những đối thủ của ông một khi họ phạm những tội nghiêm trọng và họ làm nhân dân căm giận. Tại sao lại giam họ để lãng phí sức sản xuất của họ? Nếu họ không thích hợp với công việc lãnh đạo, thì họ cũng có thể làm cái gì đó có ích. Cách xử thế như vậy là trở về với một truyền thống lâu đời của Trung quốc.

Nguyên tắc thứ ba là đối thủ phái được cải tạo ngay tại nơi làm việc của họ. Những đồng nghiệp phải theo dõi những hành vi của họ và phải nghe ngóng họ.

Mao nói: Bằng tấm gương xấu của họ, bọn thiên hữu sẽ cho chúng ta biết thế nào là xấu xa và sai trái.

Theo Mao thì ai cũng có thể cải tạo được, ai cũng có cơ hội để trở thành người tốt

- Một con bò không tự đi cày hoặc cung cấp sữa cho người được. Một con ngựa chưa thuần thì người ta không thể cưỡi nó được. Một tên phản cách mạng hay một tên gián điệp chắc chắn phải có một biệt tài nào đó, tại sao chúng lại trở thành một tên phản cách mạng hay gián điệp cơ chứ? Tại sao chúng ta lại không cải tạo chúng rồi tận dụng những khả năng của chúng.

Đầu tiên chúng tôi tạm nghỉ ở Kim An thuộc tỉnh Thượng Đông, sau đó chúng tôi tiếp tục đến Thượng Hải, đến chỗ thiếu tá Kha Thanh Thế, một đồ đệ lừng lẫy của Mao. Kha Thanh Thế là cán bộ đảng duy nhất đã trực tiếp làm quen với Lê Nin.

Trong thời gian học tập tại một trường đại học ở Liên-xô, ông cũng đi làm ở một nhà máy, nơi Lê Nin có lần đến nói chuyện.

Mao kể rằng, không bao giờ Kha quên được cảnh tượng ấy

- Đồng chí thấy đó, ảnh hưởng của một lãnh tụ vĩ đại đối với nhân dàn lớn đến mức độ nào.

Kha thu xếp cho Mao ở trong một ngôi nhà lát đá cẩm thạch tráng lệ có mái bằng đồng. Đó là nhà của một thương gia Do Thái tên là Silas Hardoon, người mà trong những năm 30 đã gặp may ở Thượng Hải.

Ngôi nhà ở trung tâm bao quanh là những bức tường bằng gạch nung. Khu vườn tạo ra một khung cảnh tuyệt vời, có đầm sen, có ếch nhái và những cây cổ thụ mọc rải rác trên thảm cỏ thoai thoải. Trong sự sang trọng kiểu phương Tây này, Mao vẫn chẳng thấy thoải mái và bất chấp sự phản đối của Kha, ông muốn trở lại đoàn tàu của ông.

Khác hẳn với những chuyên du lịch trước đây của Mao, chuyên viếng thăm Thượng Hải lần này là một sự kiện đối với dư luận. Cả nước biết rằng Mao đang chỉ huy chiến dịch chống bọn thiên hữu.

Chiến dịch ở Thượng Hải tiến triển rất tốt Chúng tôi tới thăm một nhà máy, nơi công nhân đã căng những khẩu hiệu kêu gọi chống bọn thiên hữu. Mao nói chuyện trước các cán bộ đảng ở địa phương, cán bộ của quân đội, của chính phủ và ông đã gặp gỡ những nghệ sĩ thiên tả nối tiếng nhất của thành phố, như nhà văn Ba Kim, nữ minh tinh Thanh Nghị, tài tử Triệu Đan và vợ là Hoàng Tông Anh.

Khi đấu tranh, lúc nào Mao cũng năng nổ. Chúng tôi rời thành phố Thượng Hải náo nhiệt và tới Hàng Châu yên tĩnh - thành phố đẹp nhất ở Trung quốc. Chưa bao giờ tôi thấy một ngôi nhà tráng lệ như Liễu Chương, nơi chúng tôi đã lưu lại. Trước đây ngôi nhà này là của một người buôn chè giàu sụ, nhưng bây giờ nó được tân trang lại cho Mao ở. Liễu Chương nằm trên một bán đảo hẻo lánh đây hoa cỏ, trải dài đến bờ biển phía tây, nhỏ hơn và hấp dẫn hơn so với lâu đài Mùa hạ ở Bắc Kinh.

Ngược lại, khu vườn của nó to hơn và đẹp hơn so với khu vườn tuyệt diệu của Tô Châu.

Chính trị gia Anatas Mikoyan của Liên-xô đã đến Hàng Châu để thi hành một nhiệm vụ bí mật. Ông ta muốn trấn an Mao sau vụ Ma-len-cốp và Mô-lô-tốp bị phế truất.

Ngoài ra các cuộc đàm phán gay go về kế hoạch sản xuất vũ khí nguyên tử ở Trung quốc.

Mao cho gọi tôi lên.

Mikoyan là một người mập mạp, đáng đi lom khom, trạc độ 60 tuổi. Ông mắc bệnh đau khớp ở lưng và ở chân. Ông hy vọng sẽ được chữa khỏi bằng châm cứu. Tôi liên hệ để ông tới gặp một chuyên gia nổi tiếng nhất ở Bắc Kinh. Trong khi chúng tôi đang nói chuyện về sức khoẻ của ông, ông mời tôi một ly vốtka và chuyển sang nói về những nguy cơ của một cuộc chiến tranh hạt nhân. Ông có vẻ bực bội về cuộc gặp gỡ với Mao và muốn thổ lộ điều đó với tôi. Ông lo ngại khi Mao chẳng hề bận tâm tới việc giết người hàng loạt.

Mao phân tích cho Mikoyan luận thuyết hổ giấy của Mao và quả quyết rằng Trung quốc có thể chiến thắng trong một cuộc chiến tranh nguyên tử dù có hy hàng triệu người. Mikoyan cố gắng mô tả cho tôi về sức tàn phá ghê gớm của một quả bom nguyên tử. Ông hy vọng rằng Trung quốc sẽ học kinh nghiệm của Liên-xô và không chế tạo loại bom này ở đây, vấn đề chi phí chỉ là một phần. Ông cũng kể cho tôi nghe một cán bộ cấp cao của Liên-xô đã phải chịu hậu quả tệ hại như thế nào, sau khi ông ta điều hành việc thử bom nguyên tử ông đã chết vì bệnh máu trắng - một căn bệnh mà tủy không còn khả năng sản xuất ra hồng cầu nữa.

Tôi đáp:

- Tôi là thầy thuốc, tôi không biết gì nhiều về bom nguyên tử. Theo quan điểm đạo đức của mình, tôi không chấp nhận nó, bởi vì nó cũng giết người như tất cả những loại khí khác.

Tôi không có quyền trao đối với một chính trị gia cao cấp của nước ngoài về một đề tài quan ưọng như vậy, và tôi nghĩ rằng, tốt hơn hết là phải báo cáo lại cho Mao về cuộc nó chuyện này. Đối với ông việc tàng trữ bom nguyên tử chỉ là vấn đề quyền lực chứ không phải là vấn đề sinh mạng con người. Mao rùng mình nói:

- Mikoyan đảm bảo với tôi là vũ khí nguyên tử của Liên có đủ cho cả hai nước dùng. Hệ thống phòng thủ hạt nhân của Liên-xô trùm lên tất cả chúng ta. Liên-xô muốn kiểm soát chúng ta, vì vậy họ ngăn cản việc Trung quốc có bom nguyên tử. Họ sợ chúng ta có thể không nghe lời họ, chúng ta có thể khiêu khích Mỹ. Nhưng chúng ta không sợ xung đột với các nước khác. Bằng giá nào tôi cũng cho chế tạo bom nguyên tử. Đồng chí cứ yên tâm. Chúng ta sẽ không để cho kẻ nào sai khiến chúng ta được.

Một khi Mao đã sán sàng hy sinh chừng ấy người Trung quốc trong một cuộc chiến tranh nguyên tử thì tại sao ông lại không dám để mặc cho hàng chục nghìn người thiên hữu bị giết hại. Tuy ông không trực tiếp hành hình họ nhưng ông cũng chẳng ngăn cản việc đó.

ở Hàng Châu Mao phát biểu trước công chúng thêm một lần nữa trước khi ông nghỉ ngơi mấy hôm. Lưu lại đó ít lâu, chúng tôi lại lên đường đi Nam Kinh, nơi chúng tôi trú trong một ngôi biệt thự trước đây là của một chính trị gia Quốc dân đảng. ở Nam Kinh, tiết trời vô cùng nóng nực, nhiệt kế thường chỉ trên 40 độ C. Mao ít bị cái nóng quấy rầy hơn tôi. Hàng ngày, những người phục vụ của Mao mang vào phòng ông những thùng đựng đầy nước đá.

Trong khi ông phổ biến về chiến dịch kháng hữu, nước đá thì chảy ra, còn tôi thì toát mồ hôi.

Chiến dịch này lan ra khắp đất nước như một cơn lốc. Mao khoan khoái đọc những tờ thông báo mít kín mít những dòng chỉ trích những người thiên hữu. Vào thời gian này, chúng tôi thường hay chuyện trò ban đêm hơn. Sự thiếu ngủ hình như có tác dụng kích thích ông.

Lâm Khắc - trong thời gian tôi ở bệnh viện Bắc Kinh, ông ta vẫn liên lạc chặt chẽ với Mao - đã kể cho tôi những nhận định của ông ta về quan điểm chính trị hiện nay của Mao. Theo Lâm, Chủ tịch phải tạm thời thỏa hiệp với những đối thủ trong đảng một cách miền cưỡng để cùng nhau tìm cách chống lại những người thiên hữu đang to mồm phê bình đảng. Đặng Tiểu Bình chịu trách nhiệm tổ chức chiến dịch kháng hữu. Đặng đã làm Mao tức giận khi ông gợi ý Mao từ chức trong Đại hội đảng lần thứ 8, nhưng ông thuộc vào hàng những cán bộ đảng mà Mao rất tin tưởng trong việc sử dụng những biện pháp cứng rắn. Mãi sau này tôi mới biết, Đặng đã điều khiển chiến dịch kháng hữu một cách cuồng nhiệt như lhế nào và ông đã tấn công tàn bạo như thế nào đối với những kẻ đòi xét lại địa vị của đảng.

Trong bối cành hiện nay, tôi cho ràng những chiến dịch trong năm 1956 và 1957 của Mao giống như một cuộc Cách mạng Văn hóa sai lầm. Ngày nay chúng ta liên tưởng tới năm 1957 chủ yếu là với chiến dịch kháng hữu khủng khiếp, mặc dù đối thủ của Mao ban đầu không phải là những người thiên hữu ngoài đảng, mà là các cán bộ lãnh đạo của đảng cộng sản - những người đã xúc phạm Mao, đòi bớt xén quyền lực của ông và cảnh cáo ông trước những giấc mơ viễn tưởng của ông về chủ nghĩa xã hội. Mao muốn trả đũa đối thủ, nhưng ông không muốn người ta động chạm đến chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền lãnh đạo của đảng cộng sản. Nhất là ông không muốn vị trí lãnh đạo của bản thân ông bị lung lay. Vì vậy, ông miễn cưỡng tạm thời liên minh với các đối thủ của ông trong đảng. Những người đã này theo ông hết lòng, vì địa vị lãnh đạo của chính họ cũng bị đe dọa.

Tuy nhiên, Mao cũng đã cho những nhà lãnh đạo đảng thấy rằng, nếu cần, ông có thể dùng thế lực bên ngoài để tấn công họ, và lời đe dọa này của ông như một lưỡi gươm lơ lửng trên đầu tất cả những ai muốn lay chuyển địa vị của ông. Nhưng lúc đầu, đa số những cán bộ đảng đã đứng về phía Mao. Nỗi sợ lại bị tấn công từ phía Mao và cả tầng lớp trí thức cũng như lòng tin vào những suy nghĩ viễn tưởng của Mao đã khiến họ ủng hộ phong trào đại nhảy vọt của Mao sau này.

Chủ tịch có ý muốn triệu tập một hội nghị đảng để nhận định tình hình. ở Nam Kinh quá nóng nên Giang Vệ Thanh, bí thư thứ nhất tỉnh Giang Tô - Nam Kinh cũng thuộc tỉnh này - đã triệu các tỉnh ủy viên tới để cùng tìm một nơi dễ chịu cho hội nghị của đảng.

Họ quyết định chọn Thanh Đảo. Một nơi tắm biển ở tỉnh Sơn Đông, trước đây do người Đức kiểm soát, khí hậu ở đó mát mẻ hơn và rất thích hợp cho việc tắm biển. Nếu đi tàu chủ tịch sẽ không chịu được nóng. Vì vậy chúng tôi đi bằng hai chiếc máy bay IL-14 do Liên-xô chế tạo và nghỉ giữa chặng bay tại Kim An. Tại đây, Mao đã sôi nổi phát biểu trước một nhóm cán bộ đảng, quân đội của tỉnh Sơn Đông về việc chống bọn thiên hữu - nội dung tóm tắt của cuộc chuyện trò ban đêm của chúng tôi.

Với khí hậu sóng gió biển mát mẻ, Thanh Đảo là một nơi nghỉ lý tưởng sau khi chúng tôi rời địa ngục Nam Kinh. Thành phố có những quả đồi khiến người ta liên tưởng đến San Francisco nay được xây dựng theo phong cách của Đức. Giữa những cây cói và những lùm cây um tùm, những ngôi nhà gạch lợp ngói rất đẹp, được bao quanh bởi những bức tường. Mao cùng vệ sĩ của ông ở trong một lâu đài tráng lệ nằm trên một quả đồi, nơi ở của viên thống đốc - người Đức trước đây. Từ trên đó nhìn xuống thành phố và biên hiện ra thật là đẹp.

Mao đi thăm những kỳ quan quan nổi tiếng nhất của thành phố được coi là đẹp nhất Trung quốc, trường đại học tổng hợp Sơn Đông, nơi hình như Giang Thanh đã nghe nhà nghiên cứu Sêchxpia nổi tiếng nhất là Lương Thế Kỳ giảng và một nhà máy sản xuất đầu máy xe lửa. Tại đó sự có mặt của Mao làm tất cả mọi người trở nên phấn khích, mặc dù Mao chẳng phải phát biểu gì, mà chỉ đứng lẫn trong đám đông. Những biện pháp bảo vệ ở Thanh Đảo quả là nghiêm ngặt. Trong thành phố, người ta đã phong tỏa nhiều con đường dành cho người và cho xe chạy.

Hội nghị các bí thư tỉnh ủy và đảng ủy xã bắt đầu vào ngày 17 tháng ó năm 1957, ngay sau khi chúng tôi đến và kéo dài nhiều ngày. Các cuộc tranh luận tập trung vào chiến dịch kháng hữu và vấn đề cải tạo xã hội theo kiểu xã hội chủ nghĩa. Báo Nhân dân đăng báo cáo của Mao trong hội nghị dưới nhan đế Bối cảnh chính trị mùa hè 1957. Trong đó, ông lại công kích nhữmg người thiên hũu và bộc lộ rõ hơn viễn tưởng về xã hội của ông, bức tranh một nhà nước công nông hiện đại được thiết lập bởi một đội ngũ đông đảo những nhà khoa học kỹ thuật xã hội chủ nghĩa. Mao nói về cặp mâu thuẫn: sự tập trung quyền lực và dân chủ, kỷ luật và tự do, về sự thống nhất tư tưởng và nguyện vọng của mỗi cá nhân - nhiệm vụ đề ra là trong vòng 40-50 năm kể từ năm 1953 trở đi, là phải vượt Mỹ về kinh tế và từ chủ nghĩa xã hội chuyển sang chủ nghĩa cộng sản.

Bị những vệ sĩ của Mao quây kín, lại ở nơi cách biệt với thế giới nghèo nàn bằng sự xa xỉ khôn tả, tôi không thể hiểu được nội dung thực của chiến dịch kháng hữu. Ngay cả trong những cuộc chuyện trò của tôi với Mao cũng có những điều không thực tế.

Ngoài ra ở Thanh Đảo, tôi gặp phải một vấn đề không liên quan gì tới chính trị.

Chương 22

Giang Thanh đã trở thành cả một vấn đề. Tháng tư trước lúc Mao triệu tôi về ít lâu thì bà từ Liên-xô trở về. Bà ở lại Thanh Đảo với chúng tôi.

Việc điều trị bằng tia Cobalt đã thành công, nhưng từ khi bà bị căn bệnh ung thư này, càng ngày bà càng bẳn tính. Chưa đầy hai ngày sau. bà đã đuổi ban tham mưu của Mao ra khỏi lâu đài, vì bà không chịu nổi sụ ồn ào do chúng tôi gây ra. Ngay cả tiếng nước trong cầu tiêu chảy róc rách cũng làm bà khó chịu. Bà chất vấn: ở đây ai cần nghỉ ngơi, các đồng chí hay tôi?

Bà vẫn được hai bác sĩ phụ khoa chăm sóc. Tuy nhiên, từ cuối năm 1956 khi Hứa Đạo đi khỏi bà không còn bác sĩ nội khoa nào chăm sóc bà nữa và vì thế bà cần đến tôi.

- Thỉnh thoảng tôi mới cần đến đồng chí. Khi nào đồng chí không có ở đây, y tá của tôi có thể gọi điện cho đồng chí để xin đơn thuốc và chỉ dẫn.

Tôi đành phải chấp nhận đề nghị của bà.

Chẳng bao lâu sau sự thỏa thuận này của chúng tôi đã gây ra bao phiền toái. Vài ngày sau khi chúng tôi bị đuổi ra khỏi lâu đài thì cô y tá của Giang Thanh gọi điện cho tôi. Lúc đó vào khoảng 23 giờ. Trời mưa như trút. nhưng Giang Thanh vẫn muốn gặp tôi ngay. Qua điện thoại tôi được biết mạch của bà vẫn bình thường và bà không sốt. Tôi khuyên bà nên dùng thuốc chống ngạt mũi và hứa sáng hôm sau tôi sẽ đến chỗ bà ngay lập tức. Tôi không có ô tô và cũng chẳng muốn đội mưa chỉ vì cái mũi ngạt của Giang Thanh.

Vài phút sau chuông điện thoại lại reo. Giang Thanh tức tối và bảo cô y tá nói lại với tôi rằng một bác sĩ chẳng ngó ngàng gì đến bệnh nhân mà kê đơn, thì thật là vô trách nhiệm.

Tôi cũng bực mình. Lúc này đã khuya và Giang Thanh cũng biết rằng trời mưa rất to. Bệnh của bà chẳng có gì hơn là ngạt mũi sơ sơ, còn cách cư xử của bà chứng tỏ bà chẳng coi tôi ra gì. Tôi bảo có y tá:

- Nếu đồng chí ấy không muốn, đồng chí ấy chẳng cần dùng loại thuốc này. Ngày mai tôi sẽ đến.

Hôm sau Giang Thanh công khai trách chúng tôi. Hai bác sĩ phụ khoa phải trở về Bắc Kinh và bà dự định tổ chức một bữa tiệc để chia tay họ. Theo thông lệ thì bữa tiệc phải có mặt tôi, nhưng bà cố tình lờ không mời tôi và qua các nhân viên của bà, bà nói đó là sự trừng phạt đối với lối cư xử tệ bạc của tôi.

Rồi đến lượt Mao bị cảm lạnh. ở Thanh Đảo tháng 7 tiết trời vẫn lạnh và mưa. Mặc dù vậy, sáng nào chủ tịch cũng đi bơi ở bãi tắm riêng của ông ở Sơn Đông. Sau cuộc họp đảng, ông bị ho, ăn kém ngon và hay bị mệt. Những loại thuốc Tây của tôi cũng vô hiệu, nên mấy ngày sau tôi không cho dùng nữa. Bí thư thứ nhất tỉnh Sơn Đông - Trụ Đông, đã thuyết phục Mao để cho bác sĩ Lưu Huệ Mẫn, một bác sĩ chuyên khoa nổi tiếng về y học Trung quốc ở Vân Nam điều trị.

Lần đầu tiên Mao sẵn sàng chịu điều trị theo phương pháp y học cổ truyền. Ông chẳng tin vào y học Trung quốc lắm, mặc dù bề ngoài ông vẫn khuyến khích và ông ghét thứ nước sắc từ thảo dược vừa nóng vừa đắng vốn là phương thuốc nổi tiếng của phương pháp điều trị truyền thống này. Vì bệnh cảm nặng làm ông khó chịu, nên ông vẫn quyết định thử dùng một lần xem sao.

Tôi chưa nắm được công dụng của y học Trung quốc, nhưng những phương pháp điều trị bằng cây cỏ cũng có vẻ mang lại hiệu quả. Cũng có lần, bố tôi được một bác sĩ nổi tiếng của Trung quốc chữa khỏi bệnh bằng phương pháp này sau khi cách điều trị bằng y học phương Tây bất lục. Tôi nghĩ Mao cũng nên thử chữa bệnh bằng phương pháp này.

Bác sĩ Lưu Huệ Mẫn, 60 tuổi, là một người cao lớn, gầy gò, giản dị và thẳng thắn. Mao đón tiếp ông rất ưu ái - như mỗi khi ông đón tiếp những người ông mới gặp gỡ lần đầu. Ông giài thích ý nghĩa của tên của người bác sĩ:

- Huệ mẫn có nghĩa là người mang lại hạnh phúc cho mọi người. Xin bác sĩ hãy mang lại hạnh phúc cho tôi bằng sự điều trị của bác sĩ.

Bác sĩ bắt mạch vâ khám lưỡi Mao. Ông nói với vẻ quan trọng. Chủ tịch bị cảm nặng. Chúng ta phải cho Chủ tịch uống thuốc giải cảm.

Mao biết rằng ông bị cảm lạnh và chẳng cần phải nói, ông chỉ muốn được chữa khỏi bệnh. Ông nói: Tôi chẳng hiểu gì về y học Trung quốc. Đồng chí bàn với bác sĩ Lý về cách điều trị, rồi bỏ đi.

Bác sĩ Lưu tỏ ra cung kính Mao bằng cách cúi thấp mình theo truyền thống, sau đó chúng tôi đi ra ngoài để cùng với Trụ Đông bàn cách chữa bệnh cho Mao.

Bác sĩ Lưu muốn sắc hai hỗn hợp thảo dược để Mao dùng ngay truớc khi đi ngủ.Sau đó Mao phải đắp kín bằng chăn dày để ra mồ hôi. Tôi biết Chủ tịch sẽ chẳng ưa gì cách chữa bệnh theo kiểu này. Ông không thích thuốc đắng, chỉ thích ở những nơi mát mẻ và thích đắp chăn vải mỏng.

Mao đành chấp nhận đề nghị của tôi:

- Được tôi sẽ thử một lần xem sao.

Vợ Trụ Đông chuẩn bị thuốc. Tôi kiểm tra thành phần của thuốc và khẳng định thuốc là vô hại. Vì thứ thuốc này không thể mang đi kiểm tra mức độ an toàn kỹ luỡng ở Ban dược của Phó Liêm Phương, nên tôi đã cẩn thận thỏa thuận với Ban y tế trung ương ở Bắc Kinh. Cuối cùng thì bốn thang của thứ thuốc này đã sắc ra được một loại nước đắng mầu nâu sẫm. Một thang được niêm phong và cất giữ cho Ban y tế trung ương. Sau đó tôi và Trụ Đông lấy mình làm những con thỏ thí nghiệm để nếm thử loại thuốc này. Khi không thấy có triệu chứng ngộ độc nào, thì Mao mới uống thứ thuốc đó.

Mao đã trải qua một đêm khổ sở, mồ hôi vã ra dưới lớp chăn dày và hôm sau ông vẫn không hề thấy đỡ. Bác sĩ Lưu thuyết phục Mao tiếp tục dùng thuốc.

Vào buổi sáng ngày thứ ba, bác sĩ Lưu bắt mạch và khám lưỡi Mao. Ông nghĩ Chủ tịch đã khỏi bệnh.

Nhưng Mao lại nghĩ khác. Ông vẫn ho và sổ mũi. Những triệu chứng vẫn như cũ và ba ngày tiếp theo vẫn không có một dấu hiệu bình phục nào.

Bác sĩ Lưu kinh ngạc khám lại cho Chủ tịch lần nữa. Lần này ông kết luận nguyên nhân bệnh tật của Mao không phải do cảm lạnh, mà là suy nhược nói chung. Ông kê một toa thuốc gồm hồn hợp nhân sâm và những thảo dược truyền thống của Trung quốc để tạo ra cho Mao sự cân bằng về dụ trữ dinh dưỡng. Đó là những loại thảo dược thông thường theo cách đĩều trị của Trung quốc, và mặc dù tôi nghi ngờ về việc cần cung cấp thuốc bổ thêm cho Mao, nhưng tôi chẳng có ý kiến ngăn cản việc kê dơn. Ngay cả Ban y tế trung ương cũng đồng ý việc này, tôi và Trụ Đông lại tiếp tục làm những con thỏ thí nghiệm.

Tình trạng sức khỏe của Mao vẫn chẳng khá hơn chút nào trước sự kinh ngạc của vị bác sĩ kia. Tôi cho rằng, một nơi có khí hậu ấm áp hơn sẽ giúp Mao và tôi cũng chẳng tin vào phỏng đoán của Trụ Đông là khí hậu sẽ thay đổi hàng ngày. Cuối cùng tôi đề nghị Mao trở lại Bắc Kinh. Ông đồng ý và đầu tháng tám, khi chúng tôi chưa tới Trung Nam Hải thì sức khỏe của ông đã khá hơn nhiều.

Chương 23

Mao muốn tôi là người đầu tiên chứng kiến chiến dịch chống những người thiên hữu sau khi chúng tôi trở về Bắc Kinh. Ông nói với tôi: Đồng chí cứ như là đạo sĩ, ẩn dật nơi rừng sâu núi thẳm. chẳng biết gì sự đời. Vì vậy, ông đề nghị tôi ghé thăm bệnh viện đa khoa Bắc Kinh và báo cáo tình hình ở đó cho ông hay.

Trước đây, Hiệp hội y khoa Bắc Kinh là một bệnh viện có nhiều khoa nhất ở Trung quốc, có đội ngũ bác sĩ giỏi nhất và được trang bị hiện đại nhất. Tuy nhiên, từ năm 1949, bệnh viện này được tổ chức lại hoàn toàn mới theo kiểu Liên-xô. Người ta đã thay thế một số bác sĩ nổi tiếng và sự điều hành được đặt dưới sự kiểm soát của đảng. Bí thư thứ nhất Trương Trí Thường nắm toàn quyền lãnh đạo bệnh viện. Đảng coi ông như một bác sĩ, vì trong chiến tranh ông đã được những bác sĩ quân y cộng sản đào tạo. Nhưng những bác sĩ được đào tạo ở các nuớc phương Tây làm việc trong bệnh viện tất nhiên không công nhận ông. Trương là một người thô lỗ, vô học, một nhà cách mạng lão thành hồi đó được xem là có đủ trình độ.

Những bác sĩ thực sự, trong đó có cả những bạn bè và thầy dạy cũ của tôi, lo ngại trước những thay đổi về tổ chức. Họ phàn nàn rằng, ông bộ trưởng Bộ y tế, cơ quan có trách nhiệm quản lý chung các bệnh viện, đã can thiệp vào công việc nội bộ của họ. Một số bác sĩ khi được khuyến khích phê bình trước công luận trong thời gian phong trào Trăm hoa đua nở đã bày tỏ suy nghĩ của họ. Tôi đã viết báo cáo về những ưu tư của họ, Mao bác bỏ sự trình bày của tôi, ông khiển trách tôi đã nhận xét quá hấp tấp và lại cử tôi đi tìm hiểu tiếp.

Tôi đã tham dự một cuôc họp phê phán các thành phần thân hữu trong bệnh viện. Mục tiêu phê phán chủ yếu trước hết là hiệu trưởng trường Đại học y khoa Lý Tống Ân và giám đốc bệnh viện Lý Khắc Hồng.

Những người phê phán hầu hết là các nhân viên trẻ ở phòng thí nghiệm và những y tá chẳng có khái niệm gì về việc điều hành một bệnh viện hiện đại. Vì tôn trọng những đồng nghiệp già, nên những bác sĩ trẻ không tham gia chiến dịch này. Cả hai bác sĩ họ Lý đều bị buộc tội đã âm mưu khước từ sự lãnh đạo của đảng và lạm dụng quyền hành can thiệp vào những công việc nhân sự, tài chính và hành chính. Mọi người sửng sốt và tức giận.

Tuy tôi có cảm tình với hai vị bác sĩ này, nhưng tôi cho việc phê bình đảng một cách thẳng thắn của họ là sự ngu xuẩn. Tôi đã làm việc cho Mao từ ba năm nay và tôi vẫn kính trọng ông. Tôi chẳng cần phải kiềm chế hoặc nuôi ý nghĩ chống lại ông, vì quan điểm của Mao cũng là của tôi.

Saư cuộc họp, tôi tới thăm bác sĩ Trương Tiểu Kiều, một trong nhưng bác sĩ giàu kinh nghiệm mà đáng lẽ đã khám bệnh cho Mao ở Bắc Đới Hà. Ông cũng là người tỉnh Hồ Nam như Mao. Trước giải phóng ông là hiệu trưởng trường Đại học y khoa Yale và được coi là một trong những bác sĩ giỏi nhất Trung quốc. Hồi đầu năm bác sĩ Trương cũng đã lên tiếng công kích và phê bình bí thư đảng ủy nhà trường vì ông này đã độc đoán điều động các bác sĩ ở khoa của Trương. Vì vậy chiến dịch chống những người thiên hữu đã làm cho bác sĩ Trương vô cùng lo lắng. Ông nói: Tôi đã nói quá nhiều, đó thật là một sai lầm nghiêm trọng. Lẽ ra, tôi nên im lặng. Ông khẩn khoản xin tôi tiến cử ông đến một nơi tin cậy, ý ông muốn ám chỉ Mao. Mao cười khi tôi báo cáo với ông về chuyến viếng thăm bệnh viện lần thứ hai của tôi, vì ông nghĩ rốt cuộc tôi đã hiểu được tình hình. Quyền lực của đảng đều được thể hiện trong những vấn đề nhân sự, tài chính và hành chính. Sau hàng năm ròng nội chiến với vô số người hy sinh, chúng ta mới giành được chính quyền. Vậy mà giờ đây bọn cánh hữu lại muốn đoạt lấy chính quyền của chúng ta. Nhưng ông đã tha thứ cho Trương Tiểu Kiều: Bác sĩ Trương không phải là người cánh hữu. Đồng chí ấy chỉ dại dột và để cho người khác lợi dụng Trương Tiểu Kiều không bị truy bức vì hành động của ông.

Các bác sĩ Lý Tống Ân và Lý Khắc Hồng ít gặp may hơn. Vài tuần sau chuyến viếng thăm của tôi, họ đã bị quy là thiên hữu và bị đày đi cải tạo ở nông thôn. Lý Khắc Hồng, một trong những bác sĩ giỏi nhất Trung quốc, phải làm người thủ thư trong một trường y khoa nhỏ ở Vân Nam, nơi tận cùng miền Tây Nam Trung quốc. Bác sĩ Lý Tống Ân cũng là một bác sĩ chuyên môn nổi tiếng, thì bị đày đi Quí Châu xa xôi. Cả hai đã chết sớm sau khi bị đi đày một thờì gian ngắn.

Ngay cả khi chiến dịch chống nhưng người thiên hữu lan rộng, tôi vẫn chưa lường được tầm mức của sự kiện này. Tôi không biết bao nhiêu người đã bị kết án đi cải tạo lao động và như thế có nghĩa họ sẽ phải chịu đựng những cục hình gì. Theo Mao nói, thậm chí tôi có cảm tưởng rằng Chủ tịch rất độ luợng đối với kẻ thù của ông và muốn dành cho họ một cơ hội để hối hận. Khi Mao cho tôi biết rằng ông không nghĩ đến việc hành quyết những đối thủ của ông, thì tôi tin ông ngay. Tôi đã ủng hộ Mao và chiến dịch chống những người thiên hữu. Mao tốt, đảng cộng sản tốt và cà hai đã cứu Trung quốc.

Mãi tới năm 1960, nghĩa là ba năm sau, khi bộ trưởng ngoại giao Trung quốc Trần Nghị kể cho tôi người ta đã quy cho nửa triệu người là thiên hữu. tôi mới vỡ ra rằng chiến dịch đã biến bao người vô tội trở thành nạn nhân. Tôi ái ngại nhất là ở các cơ sở sản xuất người ta phải hoàn thành một chỉ tiêu nhất định. Môi đơn vị phải quy được 5% thành viên của mình là thuộc thành phần cánh hữu, bất kể đúng hay sai.

Đến bây giờ tôi mới rõ, bao nhiêu người đã bị mất việc và bị đẩy vào những trại cái tạo lao dộng. Thực tế thì Mao không ra lệnh tử hình những đối thủ của ông, những sự hành hạ về thể xác lẫn tinh thần của những biện pháp cải tạo của ông thường dẫn đến cái chết dần, chết mòn và đầy đau đớn.

Cho đến khi có lần bản thân tôi phải lao động cật lực suốt hai tuần liền, tôi mới hiểu được cuộc sống trong trại cải tạo. Chẳng hạn, đàn ông chỉ vác được tối đa là 20 Jin (đơn vị đo khối lượng của Trung quốc) đá đã buộc phải khuân tới 40 Jin. Nếu họ gục xuống vì kiệt sức, thì người ta ép họ phải nhận tội của họ và khai ra những người khác.

Đáng lẽ tôi phải biết điều đó rõ hơn mới đúng. Chính Mao đã nhiều lần tiết lộ với tôi Một lần ông nói:

- Nếu chúng ta tính gộp tất cả những tên địa chủ, phú nông, những tên phần cách mạng, những thành phần không trong sạch và thành phần cánh hữu, thì ít nhất là 30 triệu người. Nếu chúng ta gom tất cả bọn chúng vào một chỗ duy nhất, chúng sẽ lập ra được cà một quốc gia mà mọi vấn đè rắc rối đều có thể từ đó mà ra. ở các cấp ủy đảng và các cơ quan chính quyền riêng lẻ, chúng sẽ chỉ là một thiểu số ít ỏi. Với dân tộc 600 triệu dân của chúng ta, thì chúng chỉ là một phần hai mươi. Vậy thì chúng ta chẳng cần phải sợ. Tuy nhiên, một số cán bộ đảng không nhận ra điều này. Tôi đã khuyên họ rằng, trong trường hợp họ bị tấn công, thì hãy đứng vững, để cho vấn đề tự nó được giải quyết. Một số người hầu như không chịu được khi bị tấn công và thậm chí một số còn muốn bỏ đảng và chạy sang hàng ngũ bọn cánh hữu. Bây giờ chúng ta đã lột mặt nạ của tất cả bọn chúng và chính chúng ta lại tấn công chúng.

Khi đó, lần đầu tiên tôi được nghe con số 30 triệu kẻ thù nhân dân - một con số lớn không thể tưởng tượng được. Nhưng đồng thời, tôi cũng biết rằng Mao ít khi nói bừa. Con số của ông hẳn là từ các nguồn tin đáng tin cậy. Sau này tôi phòng đoán con số đó còn nhiều hơn thế.

Có cả bằng chứng về việc Mao coi sinh mạng của đồng bào ông chẳng có nghĩa lý gì ông thường nói: Chúng ta đã quá đông dân. Chúng ta có thể loại bớt một số. Điều đó có sao đâu?

Tôi vui mừng vì hồi đó tôi chẳng hiểu Mao. Mừng vì tôi chẳng thấy hết được những gì chất chứa trong chiến dịch thanh trừng của ông, mừng vì tôi chẳng biết gì về sự khủng khiếp mà những người trí thức khác phải chịu đựng và biết bao người đã phải bỏ mạng. Tôi đã bao lần tìm cách thoát khỏi Mao, còn ông lại muốn kéo tôi trở lại. Báy giờ tôi tuyệt vọng ngồi trong bẫy. Tôi có thể làm gì được, nếu tôi biết những gì đang xảy ra bên ngoài cái kén bảo vệ của tôi?

Theo lối nói của người Trung quốc là nande hum, có nghĩa là ra vẻ ngớ ngẩn không phải lúc nào cũng đơn giản, ngu si có khi lại hưởng thái bình. Ngày nay do nhìn nhận như vậy, tôi biết rằng hồi đó tôi thật ngớ ngẩn và cần phải ngớ ngẩn. Đó là cơ hội để sống còn duy nhất của tôi.

Chương 24

Vào tháng 11 năm 1957 Liên-xô kỷ niệm 40 năm ngày lập nước. Nhân dịp này Khơ-rút-sốp mời các vị lãnh đạo các đảng cộng sản từ khắp thế giới sang Liên-xô. Hồi đó, Mao Chủ tịch đã 63 tuổi và mới một lần duy nhất rời Trung quốc là cuối năm l949, ngay sau khi thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung hoa khi ông và Stalin đàm phán về Hiệp định Xô- Trung ở Moskva.

Mao vui mừng vì được trở lại Moskva. Chiến dịch chống những người thiên hữu vẫn diễn ra tốt đẹp và Chủ tịch rất phấn khởi. Toàn dân tỏ ra như một và tin tưởng chưa từng thấy. Chủ nghĩa xã hội được đưa về tới cả nông thôn lẫn thành thị, cuộc cách mạng tiến triển thuận lợi. Mao có thể tới Mát-xcơ-va với danh nghĩa là một người thắng cuộc, một người nước ngoài với tư cách một nhà lãnh đạo lâu năm nhất của thành trì cộng sản, một người dẫn đầu một đoàn đại biểu khổng lồ, là một đối thủ và là một người tuyên chiến đối với Khơ-rút-sốp.

Chúng tôi lên đường vào ngày 2 tháng 11 Tôi lo chuẩn bị về y tế cho chuyến đi.

Phó ban y tế trung ương đảm nhận việc chăm lo sức khoẻ thành viên trong đoàn đại biểu, trong khi đó tôi đến Moskva với tư cách bác sĩ riêng của Chủ tịch.

Giang Thanh đề nghị cho cả Lưu Huệ Mẫn đi theo, người đã điều trị cho Mao ở Thanh Đảo. Như thế có thể đến đáp sự phục vụ trước đây của ông ta và ngoài ra sự hiện diện của ông ở Mát-xcơ-va cũng chứng tỏ Chủ tịch là một người khuyến khích y học Trung quốc. Sự cảm kích lúc đầu của bác sĩ Lưu nhanh chóng chuyển thành lo ngại. Ông sợ sẽ bị mất mặt nếu ông bị cảm lạnh ở Moskva. Thật là nhục nếu Chủ tịch bị ốm và ngay cả bác sĩ điều trị cho Chủ tịch cũng bị ốm. Bác sĩ Lưu cũng sợ những chiếc áo bành-tô đồng phục nhồi bông phát cho mọi thành viên trong đoàn đại biểu sẽ không đủ ấm, ông muốn có một áo bành-tô lông, một cái mũ lông và cảm thấy nhẹ nhõm ra mặt khi Diệp Tử Long, người phụ trách hậu cần đáp ứng yêu cầu của ông.

Thế rồi, ông Lưu lo lắng đến sức khỏe của Mao. Ông phải được trang bị đầy dù để đề phòng tất cả những trường hợp có thể xảy ra, vì ở Liên-xô không có những loại thảo được mà Lưu cần khi Chủ tịch bị ốm.

Những thảo dược của ông chất đầy ba cái thùng lớn, đến nỗi mùi thảo dược hăng hắc bốc ra từ những chiếc thùng đã được niêm phong đó. Nhưng bác sĩ Lưu vẫn nhất quyết đòi mang những thùng đó lên máy bay.

Chúng tôi thỏa thuận rằng, bác sĩ Lưu chỉ mang theo máy bay một lượng thảo dược đủ dùng cho một tuần, còn ba chiếc thùng cũng nhu chiếc nồi bằng đất sét để sắc thuốc sẽ được gửi sang Mát-xcơ-va trước trong một chuyến tàu chở đầy tặng phẩm.

Cuối cùng chúng tôi cần một y tá để chăm sóc Mao. Tôi chọn vợ Hứa Đạo là Ngô Từ Tuấn, người y tá có khả năng nhất và từng trải nhất mà tôi biết. Tuy nhiên Diệp Tử Long muốn cử một trong những y tá mà năm ngoái đã đưa Giang Thanh sang Moskva. Nhu vậy sẽ rẻ hơn, vì đảng phải lo quần áo mùa đông cho các thành viên trong đoàn, còn người y tá hộ tống Giang Thanh trước đây đã có sẵn quần áo. Nhưng ngược lại, cô ta không được đào tạo về y khoa. Giang Thanh ủng hộ tôi một cách bất thường: một y tá tốt cho Mao Chủ tịch quan trọng hơn nhiều so với việc tiết kiệm nhỏ nhặt. Thế là Ngô Từ Tuấn được bổ nhiệm vào nhiệm vụ này.

Liên-Xô cũng cử một bác sĩ để chăm sóc sức khoẻ Chủ tịch trên đường tới Mát-xcơ-va.

Tôi phải tiếp đãi ông khách này trong thời gian ngắn ngùi mà ông lưu lại ở Bắc kinh. Cô y tá Ngô Từ Tuấn và tôi đã dẫn ông ta tới nhà hàng Quán Tư Đắc nổi tiếng về món vịt Bắc Kinh quen thuộc. Ông bác sĩ này tỏ ra rất thích những món ăn cùng như thứ rượu mạnh Mao Đài.

Khi tôi đưa ông về sứ quán Liên-Xô. Ông đã chếnh choáng và mừng rỡ khi tôi đưa thêm cho ông một chai Mao Đài nữa.

Người Nga dành cho chuyến bay của chúng tôi hai chiếc máy bay TU 104.

Mao, Tống Khánh Linh, ông bác sĩ người Nga và tôi đi trên một chiếc, những người còn lại của phái đoàn đại biểu khổng lồ của Trung quốc đi chiếc thứ hai. Các chiêu đãi viên hàng không mang tới cho chúng tôi món trứng cá muối, cá, khoai tây rán ăn kèm với bánh mì và trong các chặng nghỉ để tiếp nhiên liệu giữa đường là đủ các loại xúc-xích được cắt lát. Mao chẳng cần giấu diếm mối ác cảm của ông đối với những món aă của người Nga. Ngay lúc mới khởi hành, ông bác sĩ Nga đã uống rất nhiều vốt ka, ông nói về tác hại của hút thuốc và lợi ích của uống rượu. Chặng còn

lại của chuyến bay ông dành cho giấc ngủ để tỉnh rượu.

Nikita Khơ-rút-sốp đón chúng tôi ở sân bay. Cùng đi với ông có Nikolai Bulganin, một người có bộ râu xồm đáng kính, có vẻ mặt u sầu và người bạn cũ của tôi là Anastas Mikoyan. Mikoyan chào đón tôi rất nồng nhiệt bằng tiếng Nga, nhưng không có phiên địch nên tôi chẳng hiểu gì cả. Hình như ông ta nói gì đó về phương pháp điều trị bằng châm cứu mà tôi đã giới thiệu cho ông trước đây. Người phụ nữ duy nhất của Ban tiếp tân là bà bộ trưởng bộ văn hóa Ekaterina Furzeva, một phụ nữ trông hấp dẫn trạc 50 tuổi. Không hiểu sao mà bà đi đi lại lại có vẻ tất bật.

Phái đoàn Trung quốc là phái đoàn quan trọng nhất trong 64 đoàn đại biểu.

Khơ-rút-sốp tiếp Mao rất thân mật và đầy vẻ kính trọng. Ông đích thân đưa Mao vào nơi làm việc của mình trong điện Kreml và mời Mao sau hội nghị hoặc là đi nghỉ ở một nhà nghỉ tại Mát-xcơ-va, hoặc đến bãi tắm Sotschi bên bờ Biển Đen. Mao từ chối và ngay từ đầu đã tỏ ra thận trọng và lạnh lùng đối với Khơ-rút-sốp. Ông vẫn còn tức việc Khơ-rút-sốp đã phê phán Stalin. Gần như ngay sau khi chúng tôi đặt chân đến Mát-xcơ-va, Mao đã bắt đầu châm chọc người lãnh đạo đảng cộng sản Nga này. Khi chúng tôi đi từ sân bay vào thành phố, cũng giống như tôi, Mao nhận thấv dân chúng trên đường phố có vẻ chán chường và cau có. Ngược hẳn với ở Trung quốc, nơi mà lòng nhiệt tình sau cách mạng vẫn hừng hực dâng cao. Mao nói: Với chiến dịch chống Stalin, Khơ-rút-sốp đã đánh mất đi sự ủng hộ của dân chúng. Chẳng có gì lạ khi người dân ở đây đã mất hết nhiệt tình.

Người ta chuẩn bị cho Mao và những người tùy tùng của ông cực kỳ kỹ lưỡng.

Đó là một lâu đài, trước kia là nơi ở của hoàng hậu Katharina trước đây với những hành lang tạo thành những mê cung rộng lớn và những căn phòng gọn gàng, được trang trí bằng những đồ cổ cực quí. Dưới sàn là những tấm thảm nhung dày, trên trần cao có treo những chùm đèn sáng lấp lánh, còn những bức tường được trang trí bằng những bức tranh chân dung. Mao ở trong căn phòng lộng lẫy nhất là phòng ngủ của hoàng hậu Katharina. Căn phòng đó khá rộng và được bày biện tuyệt đẹp. Lần này tuy ông không mang theo chiếc giường riêng của ông, nhưng ông vẫn khăng khăng dùng chiếc bô riêng của ông, mặc dù đã có cầu tiêu xả nước ngay bên cạnh phòng tắm.

Diệp Tử Long, Vương Kính Tiên, Lâm Khắc, Lý ẩm Kiều, vệ sĩ Tiểu Trương, hai người dầu bếp và tôi cùng ở với Mao trong lâu đài. Những thành viên còn lại trong đoàn đại biểu, trong đó có nhiều vị lãnh dạo đảng và chính phủ như Tống Khánh Linh, Đặng Tiểu Bình. Bành Chân. Bành Đức Hoài, Lỗ Đình Nghị, Dương Thượng Côn, Trần Bá Đạt, Hồ Kiều Mục cũng như những người hộ tống khác thì ở các khách sạn hoặc chia nhau ở trong sứ quán Trung quốc. Tôi hầu như chẳng gặp họ. Lâm Khắc và tôi cùng ở trong một căn phòng thuộc một phần lâu đài. Tuy căn phòng này không lộng lẫy như phòng của Mao, nhưng trông nó cũng rất sang trọng. Người ta luôn luôn mang tới cho chúng tôi nào táo, cam, sô-cô-la, nước cam, nuớc khoáng vâ thuốc lá.

Mao rất phấn khích, sôi nổi và kích động. Tuy ông chẳng thèm để ý đến sự xa hoa bao quanh ông, nhưng lại lưu tâm đến thái độ ân cần mà người ta dành cho ông và các đại biểu Trung quốc. Ông so sánh rất sắc xảo với những gì ông đã chứng kiến vào năm 1949, khi ông sang hội đàm với Stalin. Ông châm biếm với nụ cười khinh bỉ:

- Các đồng chí thấy bây giờ người ta tiếp đãi mình như thế đấy. Ngay tại đất nước cộng sản này, người ta cũng phân biệt rõ ai là người có thế lực và ai là người yếu hèn. Đúng là bọn đua đòi!

Tôi không thể tin được là Mao có thể nặng lời như vậy.

Chúng tôi viếng lăng Lênin và đặt vòng hoa trước quan tài kính của Lênin và Stalin một cảm giác thật xúc động. Thi hài của hai nhà lãnh đạo Liên-Xô trông nhăn nhúm và khô khốc. Sau này tôi được biết chân tay của họ đã bị thối rữa và được thay thế bằng sắp. Hồi đó tôi không thể ngờ rằng 20 năm sau tôi phải điều hành một nhóm bác sĩ bảo quản thi hài của Mao.

Mao tỏ ra ít để tâm đến văn hóa Nga. Ông ngồi ăn một mình, thậm chí còn tách ra khỏi các thành viên trong đoàn đại biểu Trung quốc. Trong mỗi bữa ăn. Ông có thể thoải mái chọn các món ăn từ vô số các món ăn Nga và Trung quốc. Người ta đã điều cho ông hai đầu bếp Nga và một trong hai dầu bếp riêng của ông cũng rất thành thạo nghệ thuật nấu ăn phương Táy. Tuy vậy, Mao vẫn chỉ ăn những món ăn của Hồ Nam - quê hương ông - do người đầu bếp mà ông ưa thích nấu. Tôi cũng hiểu được sự ưu ái mà ông dành cho các món ăn Trung quốc, bởi vì chúng tôi cũng không thấy ngon miệng khi phải ăn những món ăn nặng nề của Nga. Bởi vậy, khi ông mời tôi đến ăn cơm vào buổi tối. tôi đã ăn rất thích thú, mặc dù tôi mới vừa ăn các món ăn Nga. Mao trêu tôi: Tôi không nghĩ đồng chí vừa mới ăn xong.

Chuyến chu du duy nhất của Mao vào đời sống vãn hóa Nga lại là một thất bại khó chịu. Khơ-rút-sốp dẫn ông đi xem buổi trình diễn vở Hồ Thiên Nga. Tôi cũng đi theo và ngòi với hai chính trị gia này ở lô riêng của Khơ-rút-sốp. Khi hồi thứ hai bắt đầu, chúng tôi mới gặp nhau. Từ trước tới nay Mao chưa bao giờ xem biểu diễn ba-lê của phương Tây và chưa được ai chuẩn bị trước, cho nên ngay từ đầu ông đã chán ngán. Ông nói với Khơ-rút-sốp:

Tôi chịu không nhảy được như vậy? Thế còn đồng chí? Nhà lãnh đạo Liên-Xô cũng quả quyết là ông không thể nào nhảy bằng đầu các ngón chân được. Hết hồi thứ hai Mao nói ông muốn về. Tại sao trong khi nhảy họ lại nhún trên các đầu ngón chân nhỉ? Thật là nực cười. Tại sao họ không nhảy như những người bình thường? Tôi đoán rằng, Mao cố tình không đánh giá cao nền văn hóa Nga. Ông khoái chí khi chê được Khơ-rút-sốp và những khiếm khuyết của Liên-Xô.

Tới khi chúng tôi đến thăm sinh viên Trung quốc đang học ở trường đại học tổng hợp Mát-xcơ-va, thì mới thấy Mao có vẻ quan tâm đôi chút. Bữa ăn trong các nhà ăn sinh viên ở đây ngon hơn nhiều so với cơm rau đạm bạc bình thường của sinh viên ở Trung quốc. Các cư xá sinh viên ở Mát-xcơ-va cũng đầy đủ tiện nghi hơn hẳn ở Trung Quốc. ở đây cứ hai sinh viên ở trong một phòng. Còn ở Trung quốc thì căn phòng này đủ cho tám người ở. Mao nói: Chúng ta không thể so bì được.

Thường thường, ban ngày ông tham gia các cuộc gặp mặt. Tối đến ông ở trong phòng một mình. Vì vậy, các thành viên trong ban tham mưu của ông có rất nhiều thời gian rảnh rỗi. Có lần, tôi và Lâm Khắc đi xem chương trình biểu diễn ca nhạc dành cho các đoàn đại biểu nuớc ngoài mà chúng tôi rất ưa thích. Những buổi tối, chúng tôi thường vào rạp chiếu phim trong lâu đài để xem những cuốn phim của Mỹ nói về cuộc chiến tranh thế giới thứ hai. Bộ phim mà chúng tôi thích là điệu van-xơ vĩ đại. Hán Tự, nhân viên bộ ngoại giao, sau này ông làm đại sứ ở Hoa Kỳ, sợ việc chúng tôi thích phim Mỹ sẽ xúc phạm nước chủ nhà. Do đó, chúng tôi đã không xem phim Mỹ nữa và chọn xem một bô phim Liên-Xô. Tôi bát đầu xem bộ phim mới quay theo cuốn tiểu thuyết Sông đồng êm đềm của Sô-lô-khốp nói về thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và cuộc Cách mạng tháng Mười. Bởi vì bộ phim này chẳng có lời dịch bằng tiếng Trung quốc cũng như tiếng Anh và tôi cũng chẳng hiểu tiếng Nga, nên tôi đã nản chí không xem nữa.

Đoàn chúng tôi được chủ nhà đặc biệt quí trọng. Chúng tôi mang theo vô số tặng phẩm: một chiếc tàu chạm bằng ngà voi rất quí, những bình hoa bằng gốm, những lá cờ của quốc tế cộng sản làm bằng vàng là lá dành cho các cán bộ cao cấp và một số lượng lớn thuốc lá Trung quốc và rượu Mao Đài dành cho các nhân viên. Ngay sau khi đến nơi. chúng tôi bắt đầu phân phát tặng phẩm. Rồi người ta gõ cửa phòng chúng tôi vào ban đêm để xin thêm quà.

Những tặng phẩm quí đã làm cho người ta ngộ nhận rằng, các bác sĩ Trung quốc rất có uy tín và có thu nhập cao. Có lẽ đó cũng là nguyên nhân khiến một cô hầu phòng đã ngỏ ý với tôi. Lâm Khắc thấy người cô gái này đặc biệt cẩn thận khi dọn giường cho tôi. Sau đó qua anh phiên dịch Nhan Minh Phục của chúng tôi, cô cho tôi biết là cô ta muốn cặp bồ với tôi và thậm chí còn sẵn sàng theo tôi về Trung quốc. Nhan Minh phục thay mặt tôi đã từ chối và đoàn chúng tôi được một trận cười vui vẻ.

Khi thời gian ở Moskva của chúng tôi sắp hết, Lại Chu Liệt, trưởng phòng chi tiêu đặc biệt đề nghị tôi cùng với một phiên dịch của sứ quán Trung quốc đến cảm tạ ông bác sĩ đã tháp tùng Mao đến Mát-xcơ-va. Ông bác sĩ này có một căn hộ trải thảm rộng rãi, bày biện đồ gỗ khá dẹp.

Ông mừng rỡ khi chúng tôi tới thăm và tiếp đãi rất ân cần. Khi chúng tôi trao quà tặng cho ông gồm hai chai Mao Đài và một số thứ lặt vặt, ông có vẻ bối rối, đi tới đi lui.

Cuối cùng, ông rút ra ba tờ một trăm rúp đưa cho chúng tôi mỗi người một tờ. Tôi khó chịu và không muốn nhận tiền, nhưng Lại giật tiền từ tay tôi và nhét vào túi. Trên đường về Lại giải thích cho tôi là tất cả những tặng phẩm dành cho phái đoàn Trung quốc là sở hữu của nhà nuớc. Vì Lại là người bần tiện, nên tôi chắc rằng số tiền đó hắn sẽ đút túi riêng.

Vào ngày mồng 7 tháng 11 có cuộc diễu hành nhân dịp 40 năm ngày Cách mạng tháng Mười. Tất cả chúng tôi đều tham dự. Mao đứng với Khơ-rút-sốp trên khán đài của lăng Lê nin. Tôi đứng ngay cạnh lăng. Bên cạnh tôi là tổng bí thư đảng cộng sản Estonia. Ông đã ở Anh lâu năm và nói tiếng Anh tuyệt vời. Ông nói rằng, ông hy vọng sẽ có ngày ông được đến Trung quốc. Trung quốc là một đất nước xa xôi và huyền bí.

Các cuộc diễu hành của chúng tôi vào ngày mồng một tháng 5 và ngày mồng một tháng 10 cũng bắt chước Liên-xô. Trong khi đó, tôi không thể nán lại xem các cuộc duyệt binh tốn kém. Ngay Quảng trường Đỏ có con đường lát đá, với những tháp đường và các cung điện cũng chẳng hấp dẫn được tôi. Hai năm sau, quảng trường Thiên An Môn được mở rộng nhân dịp kỷ niệm 10 năm Cách mạng Trung quốc. Tôi nghĩ rằng Trung quốc đang chạy đua với Liên-xô xây dựng một quảng trường lớn nhất thế giới.

Mặc dù bất đồng với Khơ-rút-sốp, sự kiện Hội nghị Mát-xcơ-va và Bản luyên bố chung cũng tác động tới Mao. Mao nói.

Năm 1848 Mác và ăng ghen đã công bố tuyên ngôn cộng sản và phát động phong trào cộng sản toàn câu. Bây giờ, hơn 100 năm sau, bản Tuyên bố chung ở Moskva đã đúc kết những kinh nghiệm của phong trào này và vạch ra những triển vọng cho tương lai. Mao lạc quan nhìn về tương lai và cũng tư cảm thấy phấn khởi qua những tiên đoán trong bài phát biểu của ông. Trước đông đảo các đại biểu. Mao tiên đoán rằng, trong vòng 15 năm tới, Liên-Xô sẽ vượt Mỹ về công nghiệp luyện kim và những ngành công nghiệp quan trọng khác. Cũng trong thời gian đó, Trung quốc sẽ vượt Anh. Mao quả quyết trong vòng 10 nam tới, hệ thống kinh tế cộng sản sẽ vượt hết các nước tư bản và tình hình thế giới sẽ chín muồi cho một cuộc cách mạng cộng sản.

Mao coi ngành luyện kim là chủ đạo, quyết định việc phát triển kinh tế và cho rằng Trung quốc cần phải tăng sản luợng luyện kim. Ông chấp nhân cuộc chiến tranh lạnh, chính sách của bộ trưởng ngoại giao Mỹ Đa-lét và những căng thẳng quốc tế: Những căng thẳng quốc tế chỉ có lợi cho chúng ta, chóng thống nhất đất nước chúng ta. Chừng nào những kẻ khác còn mài kiếm, chừng ấy tôi chưa thể yên tâm.

Sau này, qua hồi ký của Khơ-rút-sốp tôi biết rằng. Ông ta rất lo ngại trước bài phát biểu vô trách nhiệm của Mao vào tháng 11 năm 1957 ở Mát-xcơva. Mao nhìn thế giới như ếch ngồi đáy giếng. Việc òng quả quyết trong vòng 15 năm tới các nước cộng sản sẽ vưọt các nuớc tư bản là hoàn toàn thiếu cơ sở. Và việc tán thành tiếp tục duy trì tình hình cảng thang trên thế giới trong thời đại nguyên tử là một sự mạo hiểm. Bài phát biểu của Mao cũng chẳng hơn gì những câu chuyện phiếm rỗng tuyếch trong các cuộc tán gẫu ban đêm của chúng tôi. Ông đang ôm ấp một chiến lược mới. Sáng kiến đại nhảy vọt - một chiến dịch mang tính chất chính trị bất hạnh nhất của Mao đã ra đời.

Chương 25

Hội nghị Moskva đã tạo đà cho Mao. Ngày 20 tháng 11 năm 1957, trong khi chúng tôi rời Liên-xô, ông đã soạn thảo một chương trình hành động nhằm nâng cao sản xuất. Vì ban lãnh đạo đảng là chướng ngại vật chính cho kế hoạch này, nên trước hết ông phải tìm sự ủng hộ của ban lãnh đạo đảng.

Sau khi trở về, Mao và Giang Thanh ở Hàng Châu hai tuần. Sau đó chúng tôi cùng bay đi Nam Ninh dự hội nghị đảng ở khu tự trị Quảng Tây Ngay trong chuyến đi, Mao đã tìm cách thu phục các cán bộ đảng để họ ủng hộ kế hoạch của ông.

Châu Tiểu Châu bí thư thứ nhất tỉnh Hồ Nam đã đón tiếp Mao trong lúc nghỉ giữa chừng đề tiếp nhiên liệu ở Trường Sa. Nhân dịp này Mao chọc tức người lãnh đạo đảng ở quê ông bằng câu hỏi: Tại sao sản lượng nông nghiệp ở Hồ Nam không tăng? Tại sao nông dân ở Hồ Nam chỉ thu hoạch được một vụ trong năm?

Châu Tiểu Châu trả lời, điều kiện khí hậu ở Hồ Nam chỉ cho phép thu hoạch một vụ duy nhất. Mao phản đối và nêu ra tỉnh Triết Giang, những điều kiện khí hậu ở đó cũng tương tự mà vẫn thu hoạch được hai vụ một năm. Tại sao ở Hồ Nam lại không như vậy - Mao nói tiếp.

Cuộc đối thoại làm Châu Tiểu Châu khó chịu, ông không biết phải trả lời thế nào.

Mao nói:

- Đồng chí không chiu học kinh nghiệm của những vùng khác. Vấn đề là ở chỗ đó.

Châu Tiểu Châu ngoan ngoãn trả lời: Từ giờ chúng tôi sẽ học hỏi.

- Học hỏi ở đây nghĩa là thế nào? Như vậy thì đến giờ đồng chí cũng không hơn được đâu. Đồng chí có thể đi.

Mao cầm một quyển sách lên đọc. Châu Tiểu Châu nhã nhặn cáo từ những người có mặt ở đó rồi quay lại hứa với Mao:

- Chúng tôi sẽ cố gắng làm hai vụ ngay lập tức.

Khi Châu Tiểu Châu đi khỏi, Mao bực tức ném quyển sách sang một bên và nói gay gắt:

- Đồng chí ấy muốn thử làm hai vụ mà chẳng chịu học hỏi kinh nghiệm của người khác, thì chẳng đi tới đâu cả.

Trong những tháng tiếp theo cũng đã có những cuộc đối thoại tay dôi tương tự giữa Mao và những cán bộ đảng có vẻ dè đặt của các tỉnh và trong các cuộc họp đảng cũng vậy. Dần dần, Chủ tịch đã thành công, kể cả những người nhút nhát cũng hứa sẽ ủng hộ con đường ảo tuởng của ông.

Tại hội nghị đảng ở Nam Ninh sau đó, ông đã làm một cuộc thử nghiệm vĩ đại đưa toàn đảng đi theo đường lối của ông.

Nam Ninh là một thành phố có kính, nhiều màu sắc vui mắt và sạch sẽ. phố xá ở đây hẹp, ban công ở các tầng trên chìa ra che cho các cửa hiệu nhỏ và khách bộ hành trước những cơn mưa thường ập tới. Vùng này ấm, ẩm ướt và xanh tươi quanh năm. Ngay cả trong tháng giêng, khi chúng tôi tới đây. khí hậu rất dễ chịu, nhiệt độ 26 độ C. Những cây cam và bưởi trổ hoa, làm cho không khí thoảng hương thơm. Con người ở đây trông cũng sặc sỡ. ở vùng này có người Choang, một dân tộc thiểu số. Phụ nữ mặc váy ngắn uyển chuyển, đầu quấn những chiếc khăn sặc sỡ. Người dân Nam Ninh giản dị và ngay thẳng. Đây là vùng không giàu và cũng không phải là vùng kinh tế phát triển cao.

Các quan chức của thành phó lấy làm hãnh diện mời được Mao tới thăm và ra sức thực hiện bổn phận chủ nhà của mình. Người ta tuyên truyền Mao và vợ ông là những người giản dị và vì cũng chính từ miệng các quan chức tuyên truyền mà mọi người tin chắc rằng, Mao sẽ đánh giá cao những gì người ta dành cho ông. Người ta đã bố trí cho Chủ tịch và vợ ông ở trong hai tòa nhà riêng biệt. Thực ra, đó là nhà khách của ủy ban hành chính tỉnh. Hai tòa nhà này nằm trên một đồi cây yên tĩnh, phong cảnh xung quanh rất đẹp. Mao chẳng phàn nàn gì, nhưng Giang Thanh lại không chịu được nơi ở này.

Vài ngày sau khi chúng tôi tới đây, bà vẫn để tôi nghỉ ngơi. Các y tá của bà đã làm khổ bà. Bà nói vậy và đòi tôi phải khiển trách những cô y tá này. Trong nhiệm vu của tôi có cả việc canh chừng những nhân viên chăm sóc cho Giang Thanh, và nếu bà không hài lòng với các cô y tá, thì tôi phải can thiệp.

Giang Thanh quả quyết rằng các nhân viên đã làm tất cả khiến bà bị cảm lạnh. Nhà khách chẳng có lò suởi, ban đêm trời trở lạnh, các nhân viên phục vụ Giang Thannh đã đặt một lò sưởi điện. ở lò sưởi này không có bộ phận điều chỉnh, nên lúc bà cảm thấy quá nóng, lúc lại quá lạnh. Các chủ nhà của chúng tôi ráo riết tìm cách giải quyết và cuối cùng họ cử một phái đoàn sang Hồng kông mua được một lò sưởi xách tay hiện đại, được làm nóng bằng một hệ thống ống chứa nước nóng chày tuần hoàn. Và căn phòng đã được sưởi ấm điều độ.

Giang Thanh hay tắm trước khi đi ngủ, nhưng nhà khách lại không có vòi tắm hoa sen. Các y tá đổ nước ấm vào trong những cái chậu, rồi thay nhau dội nước lên người Giang Thanh, nước trong những chậu sau nguội đi. nên Giang Thanh đã đổ tội cho các cô y tá cố tình dội nước lạnh như đá làm bà bị cảm.

Bởi vậy, các chủ nhà lại phải cử một phái đoàn đi Hongkong để mua một hệ thống vòi tắm hoa sen. Trong khi nhà tắm được xây, thì Giang Thanh phải tạm thời rời khỏi nhà khách. Bà từ chối không chịu đi và vẫn tiếp tục trách móc các y tá của mình. Khi tôi tới để tìm cách hòa giải, thì bà lại trút cơn giận lên đầu tôi và quả quyết rằng tôi cũng muốn ép bà chuyển ra khách sạn.

Nói chuyện nghiêm chỉnh với bà quả là không thể được. Tôi tức tối trình bày việc đó với Mao.

Mao nói: Giang Thanh là một con hổ giấy Một số vấn đề người ta không được phép làm to chuyện. Đồng chí đừng chấp bà ấy nữa. Các cô y tá cũng chẳng phải sợ gì bà ấy. Đồng chí hãy nói với họ, tôi biết đánh giá công việc của họ.

Giang Thanh cũng tức giận và chất vấn chồng về chuyện này. Một vệ sĩ nghe được Mao nói với vợ Bà cũng biết câu nói: Nếu mẹ ốm lâu ngày, thì con trai sẽ không còn đáng yêu nữa. Người ta làm việc chỉ để kiếm tiền, chứ họ không nghĩ đến việc phục vụ chu đáo đâu.

Lúc có mặt tôi thì Mao trách vợ và khen các cô y tá. Nhưng trước mặt vợ. thì ông lại chỉ trích họ. Mao có vẻ muốn thuyết phục vợ ông hòa giải với tôi.

Một lần Giang Thanh hỏi tôi khi những chuyện cãi vã giữa chúng tôi vẫn còn chưa chấm dứt: Đồng chí có biết tôi thường nhường đồng chí không? Tôi trả lời là tôi không biết.

Bà tiếp lời:

- Đồng chí có những điểm mạnh và điểm yếu đáng chú ý. Đồng chí rất sáng suốt khi giải quyết các vấn đề và hành động cương quyết. Cả Chủ tịch cũng đánh giá cao sự sáng suốt của đồng chí. Nhưng đồng chí cũng là người có học thức và kiêu căng. Nếu đồng chí đã có ý định gì thì chẳng có gì ngăn cản nổi đồng chí. Thế nhưng đồng chí đã làm cho Chủ tịch không cho phép tôi được khiển trách đồng chí. Đồng chí biết không?

- Không, tôi không biết đồng chí đang nói gì.

- Có lúc tôi không chịu được đồng chí. Nhưng Chủ tịch muốn giữ đồng chí lại, vì ông hợp đồng chí. Tôi và đồng chí là đồng minh, cả hai chúng ta đầu làm việc cho Chủ tịch. Tôi đã nói những suy nghĩ của tôi. Thế đồng chí nghĩ gì về tôi?

Tôi đáp:

- Tôi chẳng có ý kiến gì. Nhưng tôi tin là với trình độ và gốc gác của tôi, tôi không thích hợp với công việc ở đây. Tôi vẫn hy vọng có ai đó có thể thay thế được tôi.

Giang Thanh càng bị kích động và mất kiên nhẫn:

- Chủ tịch sẽ quyết định về tư cách của đồng chí.

Một vệ sĩ nghe được cuộc đối thoại của chúng tôi. Anh ta nói với tôi: Đồng chí bác sĩ Lý này, đồng chí Giang Thanh có vẻ muốn đối xử tử tế với đồng chí đấy. Cả Chủ tịch cũng giận đồng chí Giang Thanh. Mới đây tôi nghe được khi đồng chí ấy vừa ra khỏi phòng, Chủ tịch ca cẩm: Chúng tôi đang bận như thế mà bà cứ diễn tuồng ở đây. Chuyện này không xem xét đơn giản được đâu

Nhưng Giang Thanh vẫn tiếp tục diễn tuồng. Phòng tắm vẫn chưa được giải quyết và bà vẫn tiếp tục chửi rủa các cô y tá, khiến họ nước mát giàn giụa chạy lại giãi bày với tôi. Tôi chẳng biết phải làm gì nữa. Trưởng ban an ninh Vương Kính Tiên, một người có năng lực, đã thông báo cho tôi biết, công việc của ông ta chỉ được giới hạn trong vấn đề bảo vệ an toàn cho các vị lãnh đạo cao cấp. Và Diệp Tử Long cũng cho vấn đề phòng tắm của Giang Thanh không phải là bổn phận của ông.

Thế là tôi phải sử dụng toàn bộ ngón võ mồm của mình để thuyết phục bà Chủ tịch ngủ tạm một đêm ở khách sạn. Vòi tắm sẽ được lắp rất nhanh.

Trong hội nghị đảng ở Nam Ninh có các cán bộ đảng toàn quốc và của các tỉnh tham gia. Hội nghị được khai mạc vào ngày 11 tháng 1 năm 1958 và ngay từ ngày đầu tiên một bầu không khí căng thẳng đã bao trùm hội nghị. Những người tham dự hội nghị như bị kích thích, đa số người soạn thảo kế hoạch kinh tế của đảng đều cho dự định đuổi kịp Anh trong 15 năm của Mao là ảo tưởng. Còn Mao trong 11 ngày này đã phải mất rất nhiều thời gian để chống đối lại những cán bộ kế hoạch, phát triển và tài chính. Chỉ có rất ít người không bị Mao đụng tới, ngay cả Chu Ân Lai và Trần Vân cũng không thoát khỏi sự chỉ trích của ông.

Hoàng Kính, chồng cũ của Giang Thanh là chủ tịch ủy ban kinh tế và kỹ thuật, chịu trách nhiệm về vấn đề phát triển công nghệ đã khuất phục trước áp lực của Mao. Gần đến khi kết thúc hội nghị, Kha Thanh Thế, chủ tịch ủy ban nhân dân thành phố Thượng Hải đã yêu cầu tôi khám cho Hoàng Kính. Sau nhiều lần bị Mao công kích gay gắt, ông ta đã có những biểu hiện không bình thường.

Hoàng Kính nằm trên giường, nhìn trừng trừng lên trần nhà và lảm nhảm những câu khó hiểu. Ông ta van xin tôi. Cứu tôi với! cứu tôi với!

Dương Thượng Côn thu xếp cho ông ta đi điều trị ở thành phố Quảng Châu gần đó. Lý Phú Xuân, phó thủ tướng và chủ tịch ủy ban Kế hoạch Nhà nước và Tập Trọng Huân, Tổng thư ký Hội đồng Nhà nước đưa Hoàng Kính đi. Trên máy bay ông ta cũng có những cử chỉ kỳ lạ. Ông quì xuống và đập đầu xuống sàn trước mặt Lý Phú Xuân và van xin Lý hãy thả ông ra, dành mạng sống cho ông. Ông được đưa vào một bệnh viện quân y ở Quảng Châu và bị gẫy một chân trong một lần ông định bỏ trốn. Sau đó tôi không nghe được tin tức gì về ông nữa. Mãi sau này tôi mới biết ông chết vào khoảng tháng 11 năm 1958.

Thái độ của Mao rất trái ngược đối với những người mà ông đã làm cho họ căng thẳng. Sau vài lần nổi giận, ông bắt đầu tỏ ra nhũn nhặn hơn và thậm chí đến lúc bế mạc hội nghị, ông còn tự bỏ sự phân biệt trên dưới thường ngày của ông. Ông dự bữa liên hoan buổi trưa kết thúc hội nghị và ăn lấy ăn để một món đặc sản có tên rồng đả hổ được nấu từ thịt rắn độc (tượng trưng cho rồng) và thịt mèo rừng (tượng trưng cho hổ). Món đặc sản này rất béo, vậy mà Mao cứ khen ngon.

Hôm sau, Mao đi bơi ở sông Vĩnh chảy qua phía trước thành phố. Nhiệt độ của nước khoảng 20 độ C nghĩa là rất lạnh đối với việc bơi lội. Mao cứ nhất quyết đòi bơi, nên tôi phải đi theo ông. Như thường lệ, ông ngâm mình một tiếng liền dưới nước và đến ngày hôm sau thì bị ho và sổ mũi.

Lại một lần nữa, ông chỉ nghe theo lời khuyên của bác sĩ khi mà ông cảm thấy sự việc thật nghiêm trọng. Thế nhưng sau đó ông bình phục rất nhanh.

Tiếp theo hội nghị ở Nam Ninh là hàng loạt những cuộc họp đảng do Mao triệu tập trong những tháng sau đó. Với những lời châm chọc, nịnh nọt, sau đó lại giận dữ, Mao tìm cách đưa đảng đi theo đường lối của ông. Đầu tiên ông buộc tội những cán bộ tỉnh, sau đó ông buộc tội những người soạn thảo kế hoạch kinh tế đã làm cho nền kinh tế trì trệ, chậm phát triển. Tuy nhiên cứ sau mỗi cuộc họp, những chỉ tiêu kế hoạch lại được nâng lên một chút và đến khóa họp thứ hai của Đại hội đảng lần thứ 8 vào tháng 5 năm 1958. Mao đã chuẩn bị xong kế hoạch đại nhảy vọt của ông.

Chương 26

Đầu năm 1958, lần đầu nên tôi nhận thấy ở Mao có sự thay đổi. Tính đa nghi một cách phi lý chưa hề thấy ở ông đã xuất hiện và ngày càng tăng trong những năm trước khi xảy ra cuộc Cách mạng Văn hóa. Sau khi rời Nam Ninh, chúng tôi nghỉ lại ở Quảng Châu hai tuần rồi mới bay về Bắc Kinh. Mao tiếp tục gây sức ép với đảng và đến tháng giêng, ông lại tiếp tục thúc đẩy chiến dịch nhằm hướng đảng đi theo đường lối của ông. Lần này những gì còn vướng mắc trong nội bộ đảng phải được giải quyết.

Đầu tháng ba, chúng tôi bay tới Thành Đô thủ phủ tỉnh Tứ Xuyên và được coi là vựa lúa của Trung quốc. Tại đây, Mao đã triệu tập một cuộc họp đảng.

Chúng tôi sống trên đập Những con bò vàng cách thành phố 12 km về phía Tây. Cảnh vật ở đây làm cho người ta liên tưởng đến một vườn bách thảo với những đồng cỏ xanh mượt, những cánh rừng tre, những cây thông xanh ngát và những cây trắc bá. Ngoài những cây cọ, những bụi chuối và những cây bưởi mọc hai bên đường, còn có những cây sơn trà và cây đỗ quyên đầy hoa đỏ rực. Trong thời gian chúng tôi ở đó, trời thường đổ mưa. Sau đó, những cánh rừng nhiệt đới được một lớp sương mù bao phủ, trông huyền bí giống như một bức trướng phong cảnh của Trung quốc. Mao kể rằng, một số bài thơ của ông về những khu vườn phủ sương và những triền núi xanh tươi đã được ngẫu hứng sáng tác từ những cảnh vật như thế này.

Tôi rất thích thú được đến Thành Đô. Kể từ kỳ thi tốt nghiệp y khoa cách đó mười bốn năm, tôi chưa bao giờ đặt chân tới thành phố này, nơi thực ra là quê hương thứ hai của tôi. Tôi mong uớc sớm được đến thăm trường đại học cũ.

Khu vườn của trường đại học tổng hợp y khoa ở miền tây Trung quốc này hồi đó là một thảm thực vật xanh tốt. Khi tôi còn là sinh viên. Khu vườn này được coi là lớn nhất và đẹp nhất Trung quốc lúc bấy giờ. Còn đối với tôi, nó là thiên đường trên trái đất. Bây giờ tất cả đã đổi khác. Một phố lớn chạy qua khu đất trước đây. Nhiều tòa nhà bị phá bỏ, những tòa nhà còn lại thì đổ nát, các khu vườn không được chăm sóc.

Trường đại học bây giờ mang tên trường Đại học y khoa Tứ Xuyên. Các khoa nhân chủng học được duy trì ở trường đại học tổng hợp Tứ xuyên. Chuyến viếng thăm các bạn học cũ và anh bạn Tôn Ngọc Hoa, hiện là hiệu trưởng trường đại học, đã làm trỗi dậy trong tôi những kỷ niệm xưa. Nhưng sẽ rất nguy hiểm cho tôi, nếu tôi tiếp tục thăm viếng những người bạn khác, vì công việc của tôi ở chỗ Mao đặc biệt khó khăn và vì sẽ ảnh hưởng đến việc giữ bí mật đối với hội nghị đảng sắp tới.

Mao tỏ ra thông cảm với sự đa cảm của tôi và ông ngâm một bài thơ nổi tiếng từ thời triều đại Đông Tấn (năm 317- 420 sau công nguyên):

Tạm dịch:

Thăm thiết ôm sông rặng liễu già

Nhưng dòng sông Hán vẫn xuôi Nam

Lá liễu rụng phủ sông buồn tủi

Thiên nhiên còn vậy huống chi ta

Mao khuyên tôi nên đến thăm các bạn cũ của tôi. Nhưng tôi từ chối.

Sau khi chúng tôi tới chưa được bao lâu. Lý Tinh Toàn, bí thư thứ nhất tỉnh Tứ Xuyên mời Mao tới xem kinh kịch ở một nhà hát trong khu nhà khách. Lúc đầu, Mao còn ngờ vực ông vốn chỉ thích kinh kịch Bắc Kinh - nhưng sau đó ông đã bị buổi biểu diễn thu hút, đến nỗi điếu thuốc trên miệng ông cháy hết từ lúc nào. Sau hôm đó tối nào chúng tôi cũng đi xem kinh kịch Tứ Xuyên. Chỉ một thời gian ngắn, tin Mao thích kinh kịch đã đến tai các nhà lãnh đạo đảng ở các tỉnh - Họ quan tâm đến thị hiếu của Mao, vì họ luôn được Mao đến thăm và muốn chuẩn bị thật chu đáo cho cuộc viếng thăm của ông. Sau năm 1958, tại các nhà khách của tất cả các tỉnh đều có nhà hát kinh kịch.

Thái độ của Mao đối với bể bơi có mái che, lần đầu tiên đã cho tôi thấy sự sợ hãi vô cớ của Mao. Chiếc bể bơi đặc biệt này dành riêng cho Mao được xây dưới sự chỉ đạo của Lý Tinh Toàn, phòng theo mẫu bể bơi có mái che ở Trung Nam Hải. Mao bảo tôi và dám vệ sĩ của ông xuống nước, nhưng chính ông lại cảm thấy không yên tâm. Nhiều lần ông hỏi tôi, liệu bể bơi này có thực sự giống bể bơi ở Bắc Kinh không và ông có về lo ngại người ta có thể pha thuốc độc vào trong nước. Vậy mà khi bơi chúng tôi chẳng ai bị làm sao. Thái độ của Mao làm tôi thấy tò mò hơn là lo ngại. Mãi đến khi tình trạng của ông xấu đi, nghĩ lại tôi mới lần ra sự đa nghi quá dáng của ông là khởi đầu của bệnh điên loạn. Mao thường bồn chồn không yên.

Những người lãnh đạo đảng vẫn thường quấy rầy ông. ý định làm họ thức tỉnh khỏi trạng thái mê muội và đi theo đường lối của ông chỉ thu được kết quả giới hạn. Hội nghị có nhiệm vụ tiếp tục thuyết phục giới lãnh đạo đảng.

Trong phiên họp từ ngày 9 đến 26 tháng ba năm 1958, những cuộc tranh luận ở Hội nghị Nam Ninh lại tiếp tục diễn ra. Các cán bộ đảng phụ trách phát triển kinh tế bị Mao hối thúc. Ông muốn thuyết phục họ rằng, theo kế hoạch của ông, trong vòng 15 năm nữa Trung quốc sẽ đuổi kịp nước Anh về kinh tế. Ông cho những chỉ tiêu sản xuất vẫn còn quá thấp và những người lập kế hoạch kinh tế quá nhút nhát. Tuy việc quần chúng phê bình đảng đã bị chiến dịch chống những người cánh hữu chấm dứt một cách đột ngột vào mùa hè năm 1957, nhưng lòng tin của Mao đối với đảng vẫn chưa được hồi phục. Ông phàn nàn về sự lãnh đạo chưa đầy đủ ở trong nước và đánh giá hàng ngũ lãnh đạo cao cấp của đảng như một lũ tôi đòi đân độn. Ông đòi hỏi mọi người phải có lòng dũng cảm và tính cương quyết.

Việc gần nhu cuồng tín rập khuôn theo Liên-xô, không cân nhắc khi trích dẫn những tác phẩm của Mác ìàm Mao vô cùng khó chịu. Ông nói: Chủ nghĩa Mác đâu phải từ trên trời rơi xuống. Không phải lúc nào cũng phải học những lời răn dạy đó rồi nhai lại như những kẻ tôi đòi. Mao liên hệ phong cách làm việc hiện nay của đảng với đạo Khổng trước đây ở Trung quốc. Người dân Trung quốc sùng kính Khổng Tử đến nỗi không ai dám gọi tên ông mà gọi ông là nhà thông thái. Đảng cũng coi Mác như vậy không đủ khả năng làm khác lời Mác, đảng đã biến lời của Mác thành tín điều. Kết quả hiện nay cũng tương tự như Khổng Giáo trước đây: chủ nghĩa Mác đã làm tê liệt tinh thần sáng tạo. Mác chính là một Khổng Tử hiện đại, làm cho Trung quốc què quặt và kìm hãm sự phát triển của đất nước này. Stalin cũng giống Mao.

Theo Mao, việc Stalin chỉ trích Mác là đúng. Stalin đã dũng cảm kết hợp giữa lý thuyết và thực tế của chủ nghĩa xã hội. Mao cho rằng, đảng đã để cho giới trí thức hù dọa và đã bộc lộ cho chúng thấy cảm giác thấp kém của đảng. Ông nghi ngờ, liệu đảng cộng sản Trung quốc có thể đảm nhiệm được vai trò lãnh đạo trong công cuộc cải tổ xã hội hay không:

- Các cán bộ đảng của chúng ta hiểu biết rất hạn chế. Họ sống trong sung túc và ních cho đầy bụng. Năng lực của họ đã chuyển từ trí óc xuống dạ dày.

Tuy nhiên, ông vẫn hy vọng vào lớp trẻ:

- Thông thường lớp trẻ tuy không được học hành cũng vẫn nảy sinh ra những sáng kiến, đưa ra những thuyết mới và lập ra những tôn giáo mới. Khi Khổng Tử đưa lý thuyết mới và lúc nào cũng có học trò đông đúc vây quanh, lúc đó ông mới có 23 tuổi. Trình độ học vấn của Chúa Giê-Su đến đâu và tôn giáo do ông lập ra đến nay còn tồn tại không và Shakyamuni đã phát triển những giáo lý của dạo phật khi ông ở tuổi 19. Ngay Tôn Trung Sơn đâu có phải là nhà thông thái. Ông đã học tiếp lên khi ông trở thành nhà cách mạng. Chính Mác đã đưa ra thuyết của mình về chủ nghĩa duy vật biện chứng khi ông còn rất trẻ. Mãi sau này ông mới trở thành học giả. Năm ông 29 tụổi, ông đã tranh luận với những học giả lừng danh của giai cấp tư sản như Ricardo, Adam Smith và Hegel. Và khi 30 tuổi đời, ông đã viết bản Tuyên ngôn cộng sản sáng lập ra một học thuyết mới.

Mao nói tiếp:

- Các học giả trẻ tuổi nổi tiếng, nhưng chưa qua trường lớp, thì thường bị ngờ vực. Tuổi tác cũng như sự non nớt của họ không quan trọng. Điều quan trọng là nhận biết được sự thật và can đảm quảng bá cho họ.

Những lời nói của Mao không hề có ẩn ý nào cả. Ông chẳng bao giờ nhận ra rằng, người ta gọi ông là Chủ tịch khác nào người ta gọi Khổng Tử là Nhà thông thái. Chẳng bao lâu những lời nói của ông cũng sẽ được biến thành những tín điều.

Mao thường bóp méo các sự kiện lịch sử nếu chúng có lợi cho mục đích của ông. Chẳng hạn, khi Tôn Trung Sơn bắt đầu hoạt động cách mạng vào năm 1911, thì ông đã là bác sĩ và là một trong những giáo viên cự phách. Nhiều năm sau, năm 1966, khi Mao phát động cuộc Cách mạng Văn hóa và kêu gọi thanh thiếu niên của đất nước chống lại thày cô giáo của họ và chống lại đảng cộng sản, tôi lại nhớ đến buổi nói chuyện này và những buổi nói chuyện tương tự. Thì ra, Mao đã ấp ủ chiến lược này từ nhiều năm nay.

ở Thành Đô Mao vẫn phụ thuộc vào đoàn tùy tùng của đảng. Ông lại dùng phương pháp đối chất và chỉ trích tất cả những ai muốn tiến lên phía trước một cách dè đặt. Ông tìm cách thuyết phục để họ nhận thấy rằng, bác bỏ sáng kiến tiến vọt của ông là chống lại chủ nghĩa Mác và như vậy có nghĩa là hữu khuynh Lần đầu tiên, ở Thành Đô tôi nghe thấy phương châm: Hãy tiến nhanh, hãy đặt ra cho mình những mục đích cao và hãy xây dựng chủ nghĩa xã hội với những thành quả lớn hơn, nhanh hơn, tốt hơn và kinh tế hơn.

Lần đầu tiên, ở Thành Đô, tôi cũng nhận thấy sự thay đổi trong nhận thức về chủ nghĩa xã hội của Mao. Mặc dù áp dụng hệ thống kinh tế xã hội chủ nghĩa, nhưng các giai cấp vẫn tồn tại. Công nhân và nông dân là những người tốt, nhưng vẫn còn tồn tại những tàn dư của chủ nghĩa đế quốc, những tàn dư của chủ nghĩa phong kiến và còn tồn tại tư bản quan liêu cũng như tầng lớp tư sản hữu khuynh. Cả tầng lớp tư sản dân tộc đã từng ủng hộ những người cộng sản trong cuộc chiến đấu chống Quốc dân đảng trước đây vẫn còn và họ sẽ chống lại những cải cách xã hội chủ nghĩa.

Mao coi giới trí thức là tư sản.

- Người trí thức hay dao động, gió chiều nào là họ theo chiều nấy. Họ đọc lắm sách nhưng chẳng biết gì về đời thực. Rồi Mao nói về dấu tranh giai cấp.

Theo đánh giá của Mao, hội nghị ở Thành Đô là một thành công. Những chỉ tiêu kế hoạch đã được đặt ra cao hơn và 37 văn kiện mới được ban hành, với việc nâng cao những chỉ tiêu kinh tế thực dụng và bảo thủ trước đây.

Đảng đang đứng trước một cuộc đổi mới, có ảnh hưởng ghê gớm đến đất nước Trung hoa: Lời của Mao quả là có trọng lượng, ý kiến của ông có sức mạnh, đến nỗi ngay cả những người ôn hòa cũng không thể cưỡng lại được. Ai tỏ ra hoài nghi về những chỉ tiêu kế hoạch cao một cách không thực tế, thì sẽ có nguy cơ bị quy là hữu khuynh. Tham vọng mạnh mẽ của Mao đã buộc những người có những ý kiến khác lần lượt phải câm nút. Những kẻ xu nịnh bắt đầu khoác lác và thừa nhận cả những chỉ tiêu kế hoạch cao hơn, mặc dù chính họ biết là không thể nào đạt được. Sự dối trá tràn lan trong đảng và những kẻ nói dối trơ trẽn nhất đã chiếm được vị trí tốt nhất bên cạnh Mao. Nỗi sợ hãi bắt đầu lan rộng.

Chương 27

Trong lúc chúng tôi lưu lại Thành Đô chiến dịch làm trong sạch đảng được tăng cường. Ông bạn Lâm Khắc của tôi, người có nhiệm vụ báo cáo nội dung của tờ thông tin ra hâng ngày cho Mao biết và dạy Mao tiếng Anh, là một trong những người đầu tiên nằm trong đường ngắm. Khi vừa biết mình bị tố cáo. Lâm Khắc liền rời khỏi Thành Đô. Ông phải có mặt ở Bắc Kinh để đích thân bào chữa cho mình.

Trong thời kỳ này, người ta biết vụ những lá cờ đen, một sự kiện dáng lưu ý nhất và rối rắm nhất mà tôi được chứng kiến từ bên trong. Sự kiện này đã làm hại thanh danh và sinh mạng của nhiều người khác, nhưng nó đã giúp tôi rút ra một kinh nghiệm xương máu. Một trong những nguyên nhân gây ra việc kéo bè kết cánh trong đảng đã làm Mao tức giận là cách thức bổ nhiệm những chức vụ về chính trị. Đó cũng là lý do dẫn đến những mưu đồ chính trị phức tạp và sinh ra vụ Những lá cờ đen. Vấn đề là trách nhiệm của từng cán bộ. Nếu một cán bộ đảng ở Trung quốc đề cử một người nào đó giữ một chức vụ thì mặc nhiên người đó phải chịu trách nhiệm về những việc làm của người mà người đó đã đề cử. Thể thức này chi có tác dụng khi người được bổ nhiệm tuyệt đối trung thình với cấp trên và phải chấp hành mệnh lệnh ngay cả khi họ là người hiểu biết hơn. Đối với đảng viên, điều lệ quan trọng nhất là kỷ luật và tuyệt đối phục tùng cấp trên, chấp hành sự lãnh đạo của đảng và chỉ thị của cán bộ cấp cao hơn. Đảng và cấp trên luôn luôn đúng. Phé bình cấp trên là vi phạm toàn bộ các điều lệ mà đảng viên nào cũng phải học. Công kích cấp trên của mình cũng tệ hại như công kích đảng. Trung thành là đức tính tối cần thiết.

Sự phục tùng sẽ được trả giá bằng sự bao che. Vì cấp dưới luôn phải thi hành mệnh lệnh của cấp trên, nên cấp trên phải bảo vệ cấp dưới trước sự công kích. Hậu quả là tất cả những phản ứng hướng vào các quan chức cao cấp trong đảng lại nhắm vào cấp dưới. Nếu một cán bộ đảng cấp dưới bị chỉ trích về những sai lầm chính trị thì dĩ nhiên cấp trên của người đó cũng bị liên lụy. Những cuộc đấu đá chính trị triền miên mà tôi được chứng kiến nhiều năm ròng luôn luôn bắt đầu từ lớp cán bộ trung cấp theo hệ thống phân cấp trong đảng. Nếu muốn đả kích những cán bộ đảng cao cấp, trước tiên người ta tấn công cấp dưới của họ.

Mao kịch liệt bác bỏ cách thức này ông cho nó là nguyên nhân dẫn đến việc thiếu cảnh giác và thiếu dũng cảm trong đảng. Ai cũng tìm cách đẩy trách nhiệm cho cấp cao hơn và vì sai lầm nào cũng đều bị xử lý nghiêm khắc, nên tinh thần sáng tạo, tính độc lập và dứt khoát bị hạn chế. Ai bị hạ bệ, sẽ kéo theo cả thủ trưởng, cấp dưới của người đó và nhiều người khác. Một cán bộ đảng để cho một cấp dưới nào đó phạm sai lầm, thì những cấp dưới khác của người đó cũng phạm sai lầm như vậy. Mùa thu năm 1957. Mao phục hồi chiến dịch làm trong sạch đảng để đập tan lối kết bè kéo cánh này. Ông khuyến khích những cán bộ đảng cấp dựới hãy vạch ra những sai lầm của cấp trên, đặc biệt là sự bảo thù vốn được coi là hữu khuynh. Lời hiệu triệu khác thường này đã làm những đảng viên cấp thấp lo ngại. Điều gì sẽ xảy ra nếu việc phê bình của họ không được ủng hộ, nếu vị lãnh đạo đảng bị phê bình kia vẫn được tại chức? ông ta có thể sẽ trả thù và với chức vụ của mình. Ông ta sẽ đẩy những người phê bình ông xuống địa ngục. Vì thế đa số các đảng viên không dám lên tiếng.

Dĩ nhiên, Tôi cũng im lặng. Tuy tôi có vấn đề với Diệp Tử Long và Lý ẩm Kiều nhưng tôi chẳng bao giờ phản ứng lại họ.

Một số nhân viên ở Trung Nam Hải đã lên tiếng phê bình. Tám thư ký chính trị làm việc trong Văn phòng trung ương của Dương Thượng Côn đã liên kết với nhau chỉ trích Hà Tài, phó phòng của họ. Họ đã lên án Hà Tài thường vơ hết công trạng về mình và đổ mọi tội lỗi cho cấp dưới khi hỏng việc. Ngoài ra, họ còn buộc tội ông ta nịnh trên nẹt dưới. Lâm Khắc cũng là một trong tám người này. Nhưng Hà Tài đã đổ trách nhiệm cho cấp trên và quá quyết người quyết định mọi việc không phải là ông, mà là Dương Thượng Côn, thủ trưởng của ông và là người có vị trí cao hơn ông rất nhiều theo cấp bậc trong đảng. Khi quy cho Hà Tài có tư tưởng hữu khuynh, theo lối lý luận như đã nói ở trên, thì chẳng khác nào buộc tội Dương Thượng Côn. Và như vậy rất nguy hại về chính trị. Hà Tài cũng quả quyết rằng, phê bình cá nhân ông cũng đồng nghĩa với việc lên án đảng và chính tám người phê bình kia mới thực là những kẻ hữu khuynh. Ông kêu gọi những nhân viên khác của Văn phòng thư ký chính trị lên tiếng chống lại tám người đối nghịch đó và tung tin đồn là Điền Gia Anh, bạn tôi và là một trong những thư ký của Mao và phó Văn phòng của Hà Tài đã xúi giục những người này lên tiếng phê bình. Tháng ba trong lúc chúng tôi đang ở Thành Đô, Hà Tài đã tập hợp quanh mình nhiều người ở Văn phòng trung ương, đến nỗi tám người phê bình kia công khai bị coi là Nhóm hữu khuynh đối nghịch với đảng và chủ nghĩa xã hội.

Mãi tới khi hội nghị ở Thành Đô kết thúc và Lâm Khắc trở về Bác Kinh, tôi mới biết được mức độ của những lời buộc tôi kia. Tôi và Mao rời Thành Đô đến Trùng Khánh, sau đó chúng tôi đi tàu thủy dọc theo sông Dương Từ và nghỉ lại ở Vũ Hán, nơi đã có lần người ta nói về dự án đập chắn nước. Đầu tháng tư chúng tôi đi tiếp đến Quảng Châu. Diệp Tử Long và Điên Gia Anh đã chờ chúng tôi ở đó. Tôi biết rằng, Dương Thuợng Côn đã đình chỉ công tác của tám vị thư ký và ra lệnh cho họ phải viết một bản tự kiểm điểm. Người ta tiếp tục điều tra những hoạt động chống đảng của họ.

Điền Gia Anh lo lắng. Những lời buộc tội chắc chắn là sai trái, nhưng ông lâm vào tình trạng bối rối. Là một trong những phó Văn phòng thư ký chính trị, chức vụ của ông ta ngang với Hà Tài. Như vậy tám nhân viên kia là cấp dưới của ông và ông phải tính đến chuyện chính ông sẽ trở thành mục tiêu của các cuộc điều tra. Ông muốn thổ lộ vấn đề này với Mao, nhưng ông sợ rằng như vậy ông sẽ còn gặp nhiều phiền phức hơn. Cũng như tất cả các nhân viên của nhóm Một, Điền Anh phục vụ hai chủ. Một là ông làm việc trực tiếp cho Mao, nhưng đồng thời ông cũng phải phục tùng chỉ thị chung của văn phòng trung ương đảng. Nếu ông trực tiếp nói những lâm tư riêng của ông cho Mao biết. Ông sẽ bị lên án là dám qua mặt Dương Thượng Côn và Văn phòng trung ương. Tôi lo ngại cho Lâm Khắc. Tôi quen hết cả tám người bị buộc tội, nhưng tôi đặc biệt gần gũi với Lâm Khắc hơn. Trong những năm qua, chúng tôi đã cộng tác chặt chẽ với nhau và trong các chuyến đi chúng tôi thường ở chung một phòng. Là thư ký của Mao, Lâm Khắc đang giữ chức vụ mà đã có lần Mao đề nghị tôi làm. Tôi hoàn toàn có thể đảm nhận được nhiệm vụ của ông, nếu tôi nhận lời. Tính thẳng thắn của Lâm Khắc thỉnh thoảng cũng dễ làm mếch lòng người khác, nhưng chưa bao giờ tôi nghe thấy ông hé một lời chống đảng. Buộc tội ông có những hoạt động chống đảng thì thật là phi lý.

ở Quảng Châu, những câu chuyện của các thành viên nhóm Một lúc nào cũng xoay quanh vụ này. Cuối cùng tôi ra sức bênh vực Lâm Khắc và tuyên bố, tôi không thể hình dung nổi ông lại làm cái gì đó chống đảng. Có phải những người buộc tội ông chỉ muốn thanh toán những mâu thuẫn cá nhân? Thế là tôi bị Diệp Tử Long công kích: Đồng chí không có mặt ở Bắc Kinh làm sao đồng chí lại khẳng định như vậy được

Tôi đáp:

- Nếu đồng chí Lâm Khắc là kẻ thù của đảng thật, thì chắc chắn đồng chí ấy đã phản bội rồi. Theo tôi biết, đồng chí ấy luôn luôn trung thành. Tại sao bỗng nhiên đồng chí ấy lại có thể trở thành kẻ thù của đảng được?

Vương Kính Tiên ra hiệu cho tôi theo ông vào phòng bên cạnh.

Tại đó ông đã cảnh cáo tôi nói mà không cân nhắc. Quyết định đã có rồi, ý kiến của tôi cũng chẳng có trọng lượng chính trị. Nếu đồng chí còn tiếp tục nói như vậy, có nghĩa là đồng chí muốn bao che cho hắn. Người ta sẽ buộc tội đồng chí chống lại quyết định của đảng và lúc đó sẽ đến lượt đồng chí.

Diệp Tử Long, người lấy làm rất khoái trá về việc Lâm Khắc bị thất sủng, đã thông báo cho Mao về quyết định này. Nếu tôi còn tiếp tục bênh vực Lâm Khắc có lẽ Diệp Tử Long sẽ hại cả tôi

Vương nói có lý. Tôi không thể làm gì được.

Mặc dù vậy tôi cảm thấy khó chịu về chuyện này. Những lời buộc tội thật là sai trái và chẳng cao thuợng chút nào khi không ai dám đứng ra bảo vệ Lâm Khắc. Đến chiều tối hôm đó, Mao cho gọi tôi tới, ông đang nghỉ ngơi trên boong của chiếc tàu thả neo gần nhà khách của ông, trên người chỉ mặc quần bơi và khoác áo choàng tắm. Ông đề nghị tôi dạy ông một giờ tiếng Anh. Chúng tôi vừa bắt đầu thì Diệp Tử Long đi tới. Ông ta muốn báo cáo những tin tức mới nhất về Nhóm chống đảng ở Trung Nam Hải. Tôi đứng dậy định cáo lui vì việc này không phải phận sự của tôi. Nhưng Mao yêu cầu tôi ở lại.

- Không có gì bí mật cả. Chúng ta sẽ tiếp tục học tiếng Anh ngay.

Mao hỏi tại sao người báo cáo về những kẻ thù của đảng lại là Diệp. Việc điều tra là nhiệm vụ của Dương Thượng Côn và cấp phó của ông ta. Lẽ ra họ phải thông báo cho Mao biết, nhưng người phó của Dương Thượng Côn lại cử Diệp đi.

Mao im lặng nghe báo cáo, sau đó Diệp Tử Long cáo lui.

Tôi thấy Mao có vẻ khó chịu với chuyện vừa rồi, nên tôi cũng không dám gợi chuyện đó với Mao. Tôi thuộc Ban y tế trung ương của Bộ y tế, còn vụ xung đột này lại xảy ra trong Văn phòng thư ký chính trị. Vì vậy kỷ luật đảng không cho phép tôi dính vào việc đó. Nếu không người ta có thể vu cho tôi là cùng một giuộc với Lâm Khắc. Tôi không thể nói chuyện bí mật riêng với Mao, vì luôn luôn dám vệ sĩ ra vào. Họ mang trà tới, lau mặt cho Mao bằng khăn ấm, ghi lại từng lời hoặc đứng nghe lỏm ngoài cửa mỗi khi họ ra khỏi phòng. Nếu tôi gợi chuyện này ra, thì sẽ đến tai Diệp Tử Long và các đối thủ của Lâm Khắc ở nhóm Một sẽ quay sang tấn công tôi. Vì vậy tôi không được phép gợi chuyện, mà phải đợi đến lúc Mao chuyển sang đề tài này.

Tôi quay sang với những dòng chữ tiếng Anh của chúng tôi. Chúng tôi đọc bản tiếng Anh của báo cáo chính trị mà Lưu Thiếu Kỳ phải đọc ở phiên họp lần thứ hai của Đại hội đảng lần thứ tám dự định tổ chức vào tháng 5. Bài diễn văn dành cho Mao nhiều chỗ để bình luận và được viết hoàn toàn theo ý ông. Mao ngắt lời tôi:

- Đồng chí có biết chuyện ở Văn phòng thư ký chính trị không?

-Tôi cũng có nghe chuyện này, nhưng không biết chi tiết. Tôi ngạc nhiên khi được đồng chí Diệp cho biết, Lâm Khắc đang ở trong tình trạng cực kỳ khó khăn.

- Đồng chí quen cả tám người đó chứ?

- Tôi chỉ biết sơ thôi. Lâm Khắc là người mà tôi biết rõ nhất.

- Đồng chí nghĩ Lâm Khắc là người như thế nào?

Cơ hội đã đến với tôi. Tôi phải thận trọng. Trong khi những kẻ khác dang vểnh tai lên nghe ngóng, thì tôi phải trình bày những điểm yếu, điểm mạnh của Lâm Khắc.

- Trong ba, bốn năm qua, chúng tôi đã có nhiều thời gian cùng sống với nhau. Chúng tôi cũng đã chuyện trò nhiều với nhau. Tôi không tin Lâm Khắc có thể chống đảng. Có lẽ Lâm Khắc chỉ muốn được coi trọng chứ chẳng có ý gì khác.

- Bây giờ không phải lúc nói chuyện này. Tôi hỏi đồng chí, theo đồng chí, Lâm Khắc có phải là kẻ chống đảng hay không?

Tôi trả lời theo tôi biết, Lâm Khắc chưa bao giờ nói điều gì chống lại đảng cả. Có lẽ ông ta chỉ phê bình cá nhân hoàc cán bộ đảng nào đó, nhưng chưa bao giờ tôi nghe thấy ông ta nói một lời chống đảng hay chống Chủ tịch. Theo tôi, tôi bảo đảm với Mao, thậm chí Lâm Khắc còn đặc biệt trung thành.

- Thôi được. Trong thời kỳ chiến dịch chống hữu khuynh năm ngoái, thậm chí Lâm Khắc và bảy nhân viên kia rất tích cực. Sao bây giờ bỗng nhiên họ trở thành kẻ thù của đảng?

Tôi đáp:

- Tôi không nắm được chi tiết cụ thể, nhưng đồng chí Điền Gia Anh mới tới đó, đồng chí ấy biết rõ hơn tôi về chuyện này.

Mao muốn nói chuyện với Điền Gia Anh.

Điền Gia Anh và Vương Kính Tiên như rơi từ trên mây xuống khi tôi kể cho họ nghe về cuộc đối thoại giữa tôi và Mao. Vương khen tôi can đảm, nhưng Điền Gia Anh vẫn lo ngại. Dương Thượng Côn cũng là cấp trên của Điền và ông không muốn tỏ ra là ông chống lại hay qua mặt Dương.

Nhưng Mao muốn biết rõ chuyện, nên ông quyết định sẽ kể hết cho Mao. Cuộc đối thoại cũng đã diễn ra trong buổi tối hôm đó.

Vào lúc 4 giờ sáng khi tôi đang ngủ say thì bị một vệ sĩ của Mao đánh thức. Chủ tịch muốn học thêm một giờ tiếng Anh nữa. Tôi xoa nước lạnh lên mặt rồi vội vã vào phòng ngủ của Mao:

- Tôi muốn đánh thức đồng chí cách đây hai tiếng, nhưng quá sớm.

Một vệ sĩ mang tới cho tôi một cốc trà đặc.

Tôi biết Mao muốn nói chuyện với tôi về Lâm Khắc. Nhưng đầu tiên chúng tôi đọc vài đoạn văn tiếng Anh. Sau đó Mao nói:

- Tôi nghĩ bây giờ tôi đã nắm được tình hình. Tám nhân viên đã buộc tội cán bộ lãnh đạo của Văn phòng thư ký chính trị là hữu khuynh. Rồi Hà Tài và Dương Thượng Côn tìm cách cứu nhau và cùng phản công tám người này, thành ra vụ này đã xoay ngược lại hoàn toàn. Tôi nghĩ tám người này đúng, đúng là một số cán bộ lãnh đạo có vẻ hữu khuynh, điều này tháy được qua cách thức mà họ dùng để chống lại tám người này. Họ đã lạm dụng kỷ luật đảng để uy hiếp cấp dưới của mình một cách tàn nhẫn. Tám người kia không còn cơ hội nào để chống lại.

Mao so sánh vụ này với một vụ tương tự trong đời nhà Đường. Hồi đó có tám người cải cách trẻ tuổi đã can đảm đề nghị cài tổ bộ máy hành chính và như vậy đụng chạm đến các lãnh chúa và quan lại. Bọn này đã phản ứng và đưa những người này đi đày.

- Tôi đã lệnh cho Điền Gia Anh trở về Bắc Kinh. Chúng ta cũng sắp lên đường.

Ba ngày trước lễ kỷ niệm ngày mồng một tháng 5, chúng tôi trở về Bắc Kinh. Mao nói chuyện ba tiếng liền với Lâm Khắc và dò hỏi nhận xét của ông ta về vụ này. Việc Mao trở về đã làm thay đổi hẳn bầu không khí ở Trung Nam Hải. Dương Thượng Côn đã chuẩn bị một hiệp đấu dữ dội chống lại tám người khi Điền Gia Anh xuất hiện và thông báo vụ án này chỉ kết thúc sau khi đích thân Chủ tịch điều tra - Mao không đồng ý với quyết định của Văn phòng Trung ương. Bây giờ thì Hà Tài và Dương Thượng Côn lại trở nên khó xử.

Ngay sau ngày l tháng 5, Mao mời Điền Gia Anh, Lâm Khắc, Hà Tài và hai đảng viên nữa của Văn phòng trung ương là Hoa phong và Tiểu Lan đến gặp riêng. Tôi cũng phải đến làm người dự thính.

Mao nằm trên giường và chỉ khoác áo choàng. Bằng giọng nói ôn tồn và hòa giải, ông tìm ra một thỏa hiệp. Văn phòng thư ký chính trị đã thực hiện chiến dịch không đúng quy định, tám nhân viên này đã từng ủng hộ chiến dịch chống hữu khuynh, họ không phải là những người thiên hữu. Không được phép giải quyết những vấn đề của giai cấp vô sản bằng phương thức của giai cấp tư sản - ai dụng đến ta, ta sẽ thủ tiêu người đó.