Truyện dài: Âu Cơ

Đế Minh cháu ba đời họ Viêm Đế Thần Nông sinh ra Đế Nghi, sau nhân đi tuần về phía nam đến núi Ngũ Lĩnh lấy được con gái bà Vụ Tiên rồi trở về, sinh ra Lộc Tục. Tục dung mạo đoan chính, thông minh phúc hậu, Đế Minh rất lấy làm lạ, muốn cho nối ngôi mình. Lộc Tục cố từ, xin nhường cho anh. Đế Minh liền lập Đế Nghi làm kẻ nối ngôi để trị đất Bắc. Lại phong Lộc Tục là Kinh Dương Vương để trị đất Nam, lấy hiệu là Xích Quỷ. Kinh Dương Vương có tài đi dưới Thủy phủ, lấy con gái Long Vương ở hồ Động Đình, sinh ra Sùng Lãm hiệu là Lạc Long Quân, cho nối ngôi trị nước. Kinh Dương Vương không biết đi đâu mất. Lạc Long Quân dạy dân việc cày cấy nông tang, đặt ra các đẳng quân, thần, tôn, ti, các đạo cha con, vợ chồng, đôi khi trở về Thủy phủ mà trăm họ vẫn yên vui vô sự, không biết do đâu được thế. He dân có việc lại lớn tiếng gọi Long Quân rằng: "Bố ơi! sao không lại cứu chúng tôi." Long Quân tới ngay, sự linh hiển cảm ứng của Long Quân, người đời không ai lường nổi.

Đế Nghi truyền ngôi cho con là Đế Lai, cai trị Bắc phương. Nhân khi thiên hạ vô sự bèn sai quần thần là bọn Xuy Vưu thay mình trông coi quốc sự rồi đi tuần xuống nước Xích Quỷ ở phía Nam. Khi đó, Long Quân đã về thủy phủ, trong nước không có chúa. Đế Lai bèn để ái nữ la Âu Cơ và các thị tỳ ở lại nơi hành tại rồi đi chu du thiên hạ, ngắm các nơi danh lam thắng cảnh. Thấy hoa kỳ cỏ lạ, trân cầm dị thú, ngọc ngà vàng bạc... các thứ đá quý, các cây trầm, đàn cùng các sơn hào hải vật khong thiếu thứ gì, khí hậu bốn mùa không lạnh không nóng, Đế Lai rất ái mộ, vui quên trở về. Dân phương Nam khổ vì bị người Bắc phương quấy nhiễu, không được yên sống như xưa mới cùng gọi Long Quân rằng: "Bố ơi ở đâu mà để cho dân Bắc xâm nhiễu phương dân." Long Quân đột nhiên trở về, thấy Âu Cơ có dung mạo đẹp đẽ kỳ lạ, trong lòng vui mừng, bèn hóa thành một trang thiếu niên phong tư tú lệ, tả hữu kẻ hầu người hạ đông đúc vưa đi vừa ca hát đánh trống. Cung điện tự nhiên dựng lên. Âu Cơ vui lòng theo Long Quân. Long Quân dấu Âu Cơ ở Long đài nham. Đế Lai trở về, không thấy Âu Cơ, sai quần thần đi tìm khắp thiên hạ. Long Quân có phép thần thông biến hóa thành trăm hình vạn trạng, yêu tinh, quỷ sứ, rồng, rắn, hổ, voi... làm cho bọn đi tìm đều sợ hãi không dám sục sạo, Đế Lai bèn trở về. Truyền ngôi đến đời Du Võng, thì Xuy Vưu làm loạn. Vua nước Hữu-Hùng là Hien Viên đem chư hầu tới đánh nhưng không được. Xuy Vưu mình thú mà nói tiếng người, có sức khỏe dũng mãnh. Có người dạy Hiên Viên dùng trống da thú làm lệnh, Xuy Vưu sợ hãi chạy về đất Trác-Lộc. Đế Du Võng xâm lăng chư hầu, cùng Hiên Viên giao binh ở Phản Tuyền đánh ba trận đều bị thua, bị giáng phong ở đất Lạc Ấp rồi chết ở đó. Dòng họ Thần Nông tới đây thì hết. Long Quân lấy bà Âu Cơ rồi đẻ ra một bọc, cho là điềm bất thường, vứt ra cánh đồng; qua sáu bảy ngày, bọc vỡ ra một trăm quả trứng, mỗi trứng nở ra một con trai, mới đem về nhà nuôi. Không phải bú mớm, các con tự lớn lên, trông đẹp đẽ kỳ dị, người nào cũng trí dũng song toàn, người người đều kính trọng cho là truyện phi thường. Long Quân ở lâu dưới Thủy Quốc, vợ con thường muốn về đất Bắc. Về tới biên giới, Hoàng Đế nghe nói rất sợ hãi cho binh ra giữ cửa ải, mẹ con Âu Cơ không thể về được bèn quay về nước Nam mà gọi Long Quân rằng: "Bố ở nơi nào mà để mẹ con tôi cô độc, ngày đêm buồn khổ thế này." Long Quân bỗng trở về,gặp nhau ở đất Tương, Âu Cơ nói: "Thiếp vốn là người nước Bắc, ở với vua, sinh hạ được trăm con trai, vua bỏ thiếp mà đi, không cùng thiếp nuôi con, làm người vô phu vô phụ, chỉ biết thương mình." Long Quân nói: "Ta là nòi rồng, đứng đầu thủy tộc, nàng là giống tiên, sống ở trên đất, tuy khí âm dương hợp lại mà sinh ra con, nhưng thủy hỏa tương khắc, giòng giống bất đồng, khó ở lâu với nhau được, nay phải chia ly. Ta đem năm mươi con về thủy phủ chia trị các xứ, năm mươi con theo nàng về ở trên đất, chia nước mà trị." Lên vương, lấy tên nước là Văn Lang, đông giáp Nam Hải, tây tới Ba Thục, bắc tới Động Đình Hồ, nam tới nước Hồ Tôn (nay là Chiêm-Thành). Chia nước làm 15 bộ (còn gọi là quận) Việt Thường, Giao Chỉ, Chu Diên, Vũ Ninh, Phúc Lộc, Ninh Hải, Dương Tuyền, Lục Hải, Hoài Hoan, Cửu Chân, Nhật Nam, Chân Định, Văn Lang, Quế Lâm, Tượng Quận. Chia các em ra cai trị, lại đặt các em làm tướng văn tướng võ, văn là lạc hầu, võ là lạc tướng. Con trai vua gọi là quan lang, con gai vua gọi là mỵ nương, trăm quan gọi là bồ chính, thần bộc, nữ lệ gọi là xảo xứng (còn gọi là nô tỳ). Bề tôi gọi là hồn, đời đời cha truyền con nối gọi là phụ đạo. Vua đời đời thế tập gọi là Hùng Vương, không hề thay đổi. Lúc ấy, dân sống ở ven rừng, xuống nước đánh cá thường bị giống giao long làm hại, bèn nói với vua. Đáp: "giống sơn nam và giống thủy tộc có thù với nhau, thường ghét nhau cho nên hại nhau đó." Khiến người đời lay mực xăm vào mình theo hình Long quân theo dạng thủy quái. Từ đó, dân không bị tai họa giao long làm hại nữa. Tục xăm mình của dân Bách Việt cũng bắt đầu từ đấy. Hồi quốc sơ, dân không đủ đồ dùng, phải lấy vỏ cây làm áo, dệt cỏ gianh làm chiếu, lấy cốt gạo làm rượu, lấy cây quang lang, cây tung lư làm cơm (có chỗ viết là uống), lấy cầm thú, cá, ba ba làm mắm, lấy rễ gừng làm muối, cầy bằng dao, trồng bằng lửa. Đất sản xuất được nhiều gạo nếp, lấy ống tre mà thổi cơm. Bắc gỗ làm nhà để tránh hổ sói. Cắt tóc ngắn để dễ đi lại trong rừng rú. Đẻ con ra lấy lá chuối lót cho nằm, có người chết thì giã cối làm lệnh, người lân cận nghe tiếng đến cưu. Chưa có trầu cau, việc hôn thú giữa nam nữ lấy gói đất làm đầu, sau đó mới giết trâu dê làm đồ lễ, lấy cơm nếp để nhập phòng cùng ăn, sau đó mới thành thân. Đó trăm người con trai chính là tổ tiên của người Bách Việt vậy.

Minh thương của má,

Ngày hôm nay đổi giờ. Mùa xuân chính thức trở về. Sáng Chủ Nhật má ngủ dậy muộn, nằm ngắm bầu trời qua khung cửa sổ. Nắng vàng ngọt lịm như ly mía ép, lòng má thư thái nhẹ nhàng. Má đi ra vườn sau, bụi đào suốt mùa đông trụi trơ lá cành, giờ khí xuân về, mầm bắt đầu đâm chồi nẩy nụ.

Những cây bông hồng cũng vậy. Trong vườn nhà mình, cả thẩy có tám cây: hai vàng hai trắng ba hồng mot đỏ. Má yêu bông hồng, chúng trung thành với má từ bao năm nay. Hai chậu bông giấy trước hiên nhà đã thay mấy lần. Mùa đông năm trước, có đêm trời quá lạnh, sương đọng thành đá làm ủng gốc. Cây ngọc lan nửa đêm má phải ra bưng vào hiên. Chỉ có bông hồng, cứ đến mùa là nở, bông nào cũng to, đẹp rạng rỡ. Má yêu quý sự bền bỉ, mạnh mẽ, cứng cỏi của nó. Bông hồng có gai, cũng lạ phải không Minh? Đẹp, cứng mà thân lại đầy gai!

Minh thương của má,

Ánh nắng gắt, mặt trời đỏ lòm lom. Nhắm mắt trăm ngàn hoa thị nổ bụp như bong bóng. Rồi thì mặt biển lại êm ru, con tàu vẫn thế, lướt trên sóng. Những con chim biển rủ rê nhập cuộc. Hành trình trên mặt nước mênh mông, bao la. Thiên nhiên vĩ đại, huyền nhiệm khôn lường. Ý tưởng tìm kiếm cái *** nhựa, tiểu tiện vào đó, phòng khi... Nắng gắt, vành môi rạn vỡ, làn da nứt, sàn gỗ khô cứng. Đàn cá vượt qua mặt những đầu người nằm ngồi lố nhố. Đâu là bến bờ, nơi chốn nương thân?

Minh thương của má,

Sáng nay trong hãng, vẫn những con chip nhỏ li ti má ngồi hàn, xì, châm, gắn. Đã bao năm má cặm cụi làm. Chúng nhỏ nhắn, cứng cáp, lạnh lùng, nhưng nuôi sống gia đình mình. Chúng cho má đời sống đầy phẩm cách, không dựa cậy vào ai. Rồi những cái chip, cái board đó dùng vào việc gì, đưa đi đâu, ai sử dụng, khi nào hư, out-of-date... là số phận của chúng. Lắm lúc má chan nản, đau lưng, mỏi mắt... nhưng cũng chỉ thoáng qua như mọi cảm giác khác má có trong ngày, đến rồi đi, như mây bay ngang bầu trời, ngọn gió lướt trên mặt sông. Mưa xuân đêm qua làm sáng nay trời nắng ráo. Má nghiệm một điều, gì gì rồi cũng xong và qua, chẳng có gì là vĩnh cữu. Tụ tan là lẽ thường hằng.

Ông José, người gốc Phi Luật Tân làm cùng line với má bị heart attack chiều hôm qua. Ổng đang nằm nhà thương. Cái ghế, bàn ổng ngồi hằng ngày giờ trống trơ, không nghe tiếng thở phì phò nặng nhọc, cùng tướng đi như lết cả thân hình gần 200 pounds của ổng lắm lúc cũng làm má mệt lây. Ổng có vợ và ba con. Má mong ổng qua khỏi. Ổng làm hãng này được hơn mot năm. Tuần trước trong giờ giải lao, ổng nói với má là thích làm hãng này, lương trả khá, công việc thoải mái, chỉ bị lái xe hơi xa. Nhà ổng ở tận Gilroy, từ đó lên Sunnyvale cũng xa thật con ạ. Ngày hai buổi, sáng chiều kẹt xe trên xa lộ mất gần hai tiếng. Tuần trước ổng khoe với má là đã bỏ thuốc lá được bốn tháng, sau nhiều lần cố gắng, lần này coi bộ dài nhất. Ba con ngày trước cũng hút thuốc. Ngày ấy má không khó chịu, hay lấy lam điều, nghĩ lo gì tới sức khỏe cả, bởi chung quanh đàn ông Việt Nam hầu như ai cũng hút thuốc, cứ như đàn bà chải tóc, bôi son. Giờ thì Cali ra luật cấm hút thuốc nơi công cộng, vậy mà tốt. Chẳng biết thuốc lá có cái gì mà thiên hạ hút vô rồi là bỏ khó khăn vô vàn. Hút thuốc lá là thói quen, hay sợ trống rỗng, hay vì yếu đuối, hay cần chứng tỏ? Má chịu. Má với ông José ngồi bàn về hút thuốc, cai thuốc, bỏ thuốc... giờ thì ổng đang nằm chèo queo trong nhà thương. Khi nào ổng hết bịnh, má sẽ làm món gỏi cuốn cho ổng. Ổng thích món này lắm, có thể ăn một hơi tám cái lận đó Minh.

Minh thương của má,

Mùa xuân hoa lá nở tưng bừng trong vườn nhà mình. Những đọt lá non ửng tươi sức sống. Dọc xa lộ 237, trên những khoảng đất trống chưa kịp xây hãng, hotel, nhà hàng, chung cư... Có loại hoa gì giống như cải dại nở rộ, màu vàng tươi rói, lai nõn nà, mong manh vươn lên từ lòng đất. Bên trên mặt đất là những thân cây apricot khô cằn đen đũi đã qua mùa. Nhìn, má hình dung ra cảnh ông bồng cháu. Sống và chết. Nở rồi tàn. Má ưa ngắm những hình ảnh tương phản như vậy.

Vùng này trước kia nổi tiếng trồng walnut, giờ người ta chặt trụi gần hết. Dưới phố San José đang kiến thiết lại, họ bứng từng cây palm ở dưới Nam Mỹ đem về trồng dọc vỉa hè thành phố làm kiểng. Những cây palm cao lêu nghêu như cây dừa xứ mình, tạo không gian thoải mái, dễ chịu như quanh năm là mùa hè.

Những người hay đứng dơ tay xin đi quá giang ở những ngã ra xa lộ giờ cũng vô tăm biệt tích, như những cây walnut.

San José đã và đang trở mình, hóa trang thành bộ mặt high tech. Cái giá phải trả là nhà cửa đắt đỏ có hạng trên nước Mỹ. Homeless cũng đang mất dần đất sống.

Minh thương của má,

Ói mửa hoành hành làm hai thái dương má đau buốt. Tiếng nôn ọe, tiếng thét trẻ con, tiếng tấm tức khóc, tiếng lâm râm khấn nguyện cùng tiếng chửi rủa, tiếng quát tháo ra lệnh của ông tài công hòa nhập cùng tiếng mưa, tiếng sóng biển, tiếng gió gào, tiếng chim hải âu gọi đàn. Cái ghe chao lượn, chiếc lá giữa dòng nước lũ, cả người trên ghe chao lượn, thần chết chờ chực giang tay. Sấm sét rền rung trong đầu má. Má sợ quá đến quên cả tên mình. Má thây ngay lúc đó con người yếu đuối nhỏ nhoi không thể tả, không thể nào độc lập với đất với trời được.

Này Minh, bao giờ trong mắt con, má cũng thấy lấp lánh ánh trăng non.

Minh thương của má,

Thói quen viết cho con mỗi ngày má không (muốn) nhớ là bắt đầu từ bao giờ, khởi đầu do đâu. Có những lúc, như lúc này, viết cho con là hơi thở của má. Nếu hụt hơi, là má tắt thở. Những lúc khác, má rất đỗi tỉnh táo, như lần cách đây hai tuần, khi nghe câu chuyện kể của ông Lân trong hãng về bà hàng xóm có đứa con gái bị xe tông nằm coma gần tám năm trời. Mỗi chiều, sau giờ tan sở, bà đi thẳng vào nhà thương thăm con, vừa kể lại mọi chuyện xảy ra trong ngày cho con gái nghe, vừa thoăn thoắt đan. Đứa con gái 14 tuổi, mũi miệng gắn giây nhựa, nhịp tim đập thông qua giây nối, làn sóng điện nhấp nhô trên mặt computer hiện hình sự sống. Bà đều đặn đến với con mỗi chiều như những người song quanh bà ăn, uống, ngủ, thở, đi, đứng, nói, ngồi, cười, lái xe, làm việc. Đứa con là lẽ sống của bà, hơi thở của bà.

Má của con ngay lúc này cũng là người đàn bà Mỹ đang ngồi, tay thoăn thoắt đan, miệng thầm thì mỗi chiều trong căn phòng nhà thương, nhưng không lạnh lẽo đó.

Minh thương của má,

"Đẩy con người khó ngàn lần đẩy cái ghe!" Câu nói nửa giỡn nửa thiệt của ông tài công làm má nhớ hoài. "A dô... hò dô... a li hò lờ..." Câu hò chèo thuyền chống mái của Phạm Đình Chương luẩn quẩn trong đầu khi má ráng sức phụ đẩy cái ghe xuống bãi. Ghe không nặng mà lòng má nặng. Nặng sợ, nặng lo, nặng hồi hộp. Mỗi phút mỗi căng như sợi dây thung dồn sức kéo.

Bà ngoại dạy má sự chịu đựng, phục vụ, kiên nhẫn, bền gan, và không gì quan trọng hơn là bổn phận, trách nhiệm đối với người trong gia đình, họ hàng, dòng tộc. Luôn giữ gìn lễ giáo, "Giấy rách phải giữ lấy lề." Bà ngoại là người đàn bà cứng cỏi, quyết liệt, mạnh mẻ, thách đố, đương đầu, không hề bỏ cuộc. Không có gì quật ngã được người đàn bà chưa từng một ngày cắp sách tới trường. Ngay từ còn nhỏ, má nhận thấy được điều này ở cách sống, ứng xử của bà ngoại đối với tất cả mọi người bao quanh.

"Ăn trông nồi, ngồi trông hướng." "Một sự nhịn, chín sự lành." "Con không nghe mẹ nghe cha. Mắm không nghe muối thật là mắm hư." Đó là những câu ca dao, tục ngữ bà ngoại dùng để dạy do, răn đe con cái.

Má cũng được biết rằng, thiện-ác như đậu đen, đậu trắng, mỗi cuối ngày đem ra ngồi lặt lựa, đếm đong.

Càng sàng lọc, đá cát càng rơi, còn lại là không khí, khoảng không trong cái rổ.

Mà sao cái rổ của má luôn nặng đầy đất đá rác rến, hả Minh?

Minh thương của má,

Hai thùng phi chứa nước sơn màu xanh sẫm chất ở hông nhà má nhớ hồi nhỏ mỗi ngày phải đi gánh nước giếng về đổ đầy. Đêm nào trời mưa, sáng ra, đứng nhìn nước từ máng xối đổ xuống tràn trào lênh láng sân gạch, sướng tựa lòng má, khỏi phải đi gánh nước ngày hôm đó.

Má không ngờ mấy chục năm sau cũng mấy cái thùng phi đựng nước sơn màu xanh sẫm đó lại về ám ảnh. Nó đè ngang người má, đầy nước và miệng bịt kín.

Đêm tối đen, người nằm, ngồi la liệt trên khoang ghe. Ghe nhấp nhô không ngớt. Cả đám lạ mặt, không rõ gốc gác, từ cõi đất liền, chỉ trừ chủ ghe tên Ba Năm là biết chút đỉnh, dựa lòng tin trên những thỏi vàng. Đếm đầu người, hai anh em, Thông mười bẩy và Thái mười ba. Ghe chật, người xếp theo cách thức cá mòi hộp. Đêm thứ ba, giữa biển khơi, môt thùng phi đã cạn nước, ngả nghiêng choáng chỗ. "Để tổ chật ghe." Vài người hè nhau đẩy xô xuống biển. Tối đen trời. Thái em mười ba tuổi đang trong tư thế tôm cong ngủ say trong đó.

Trời sáng dần. Thông anh đi tìm Thái em. Thùng phi xanh sẫm đã trôi tuột trong đêm tối trời giữa đại dương, xóa sạch dấu vết. Có há mồm gào tên anh cầu cứu thì cũng không nghĩa lý gì với tiếng sóng đại dương. Bức tử, bởi cái đẩy lăn vô tình, trả giá mạng người đầu tiên của chuyến vượt biển, tìm kiếm tự do.

Khuôn mặt chìm lỉm, hong toang hoác, da thịt phình trương, rồi cá ria, máu loang ngan ngát. Trôi theo toàn bộ thời gian, hốt nhiên hiện về trong trí nhớ. Ôi, nó vẫn thừa khả năng làm má hụt hoảng.

Minh thương của má,

Chiều nay má rời hãng sớm, ghé bác sĩ Triều chụp hình ngực hằng năm. Cái răng trám chiều hôm qua suốt đêm ê làm má khó ngủ nên cả ngày nay hơi bị váng vất. Văn phòng bác sĩ Triều gần khu chợ Lion, sẵn tiện, má ghé mua bó hoa lay-ơn, cặp bánh chưng, ít mứt để cúng ông bà và ba con. Không khí tết vây quanh góc chợ Lion. Gió lùa thông thốc, lạnh buốt. Giọng Duy Khánh ca bài Xuân này con không về rất đỗi ngậm ngùi, má đứng lặng nghe, đầu nhão và đỡ đi một chút. "Đón xuân này tôi nhớ xuân xưa..." Giọng Giao Linh nức nở giữa đám người tấp nập kẻ sắm người mua, lựa hàng, trả giá. Cũng người, cũng tiếng nói, cũng hàng quà, cũng tinh thần tết nhất, nhưng không khí tết trên đất người giờ đây chỉ sót lại bên trong góc chơ này. Phóng tầm mắt bên ngoài đường King, Tully, những chiếc xe đang lăn bánh hay dừng, chở người ngồi trên đó, má tin chắc rằng tết nhất chẳng có trong từ điển cuộc đời họ. Người níu người, níu lòng cố hương, níu không khí tết năm xưa nơi quê nhà, nơi chôn cuống rún, nơi những người thân yêu còn sống hay đã khuất. Má thấy tội tình làm sao con ạ.

Đã bao cái tết tha hương như vầy? Thời gian rồi cũng quên, cũng qua, và xóa nhòa tất cả. Má nghĩ tới miếng Swiss cheese chị con thường ăn, có những lỗ hổng tròn tròn, to nhỏ. Trí nhớ má giờ đây cũng đầy những lỗ hổng như vậy. Những lỗ hổng càng lúc càng nhiều càng to dần theo thời gian cận kề miệng huyệt. Biết được vậy thì đỡ. Má tập tính gạt bớt những gì không cần thiết ra khỏi trí nhớ, nhất là những điều làm má đớn đau, buồn nản. Cô Mây nhiều lần thán phục má khi má tỏ ra bất cần, tỉnh bơ. Má thắp nhang, mùi nhang làm nhà ấm áp lạ lùng. Má bày biện bánh chưng, mứt, hoa quả lên bàn thờ cho có không khí tết, biết cũng chẳng mấy ai đến nhà ta. Tết mồng một năm nay đúng vào ngày thứ tư, ngày giữa tuần, nên thăm viếng chúc tụng phải đợi đen cuối tuần. "Nhập gia tùy tục" con ạ.

Mấy cái tết sau này, học khu miền đông San José cho phép học sinh Việt Nam được nghỉ nhà mồng một, chẳng bị phạt hay gặp rắc rối gì. Nhà trường không khuyến khích, nhưng là hợp đồng ngầm chấp thuận. Tết là ngày lễ lớn của người Việt Nam, như người Mễ có Cinco de Mayo, người Ái Nhĩ Lan có Saint Patrick. Trước kia má thường cho phép hai chị em con nghỉ học ngày mồng một, cả má cũng vậy, dù ở nhà ba má con mình cũng chẳng biết làm gì. Sau màn chúc tết là lì xì (khoản này hai chị em con thích nhất!), rồi chơi bài tiến lên, cùng ăn bánh chưng, chả lụa, dưa món... (toàn những món hai đứa không mặn cho lắm!)

Má cũng mua bịch hạt dưa, vừa viết cho con vừa cắn, giấy vấy đầy phẩm đỏ, con thấy không Minh? và dòng chữ cứ bị gián đoạn. Ngày trước, mỗi lần thấy má cắn hạt dưa là chị con cứ lấy tay cản, sợ mẻ răng má. Giờ thì má ngồi cắn tí tách một mình cho vui, vậy thôi, chẳng ngon lành hay thích thú gì, vả lại cái răng trám chiều qua vẫn còn ê.

Chị con vừa gọi điện cho má, hỏi răng má đỡ chưa, má nói đỡ rồi. Hỏi má đêm qua có ngủ được không, má nói cũng được... được...

Minh thương của má,

Những ngày như thế này... Ngày cuối tháng tư mỗi năm. Ngày đáng nhớ trong lịch sử nước Viêt Nam. Mùa Xuân Giải Phóng hằn trên từng cá nhân, trong đó có gia đình mình. Má nhớ những ngày chạy loạn, mọi người đi tới đi lui như bầy kiến đi vòng trên mặt chảo rang. Hoảng loạn định đoạt đời mình. Oan khiên ào xuống như trời giang. Má như con gà bị cắt tiết, ba như con mèo bị trụng nước sôi. Đã bao năm... thời gian quả là liều thuốc tiên, bàn tay nhiệm mầu, có khả năng xoa dịu tất cả. Rồi thì cũng xong, cũng qua, cũng thôi, cũng được cả. Tháng Tư Đen, đồng nghĩa nước mất nhà tan, tán loạn, chia lìa, hoảng loạn, tù tội, đổi tiền, kinh tế mới, xuôi Nam, "Anh giải phóng tôi hay tôi giải phóng anh?" Rồi thì vượt biên, vượt biển, lưu vong, định cư, hội nhập... gì gì nữa ma không thể biết được hết. Má cũng phải sống như mọi người, vì các con, cùng với những mất mát và còn lại trong cuộc đời của má ở kiếp trần gian phiền lụy này.

Khi nãy cô Mây nói rằng nếu không có biến cố 30/ 4/75 thì không có cộng đồng người Việt tại Mỹ. Người Việt sống nơi đây thật nhạy cảm trước lằn răn quốccộng. Phải là người trong cuộc mới thấu hiểu được. Phải là nạn nhân mới thấm thía vết thương suốt đời mưng mủ của chính mình. Má hiểu, thông cảm, chia xẻ những cuộc biểu tình, xé ảnh Hồ Chí Minh, la hét, chửi rủa, tức giận Cộng Sản của những ông HO, những bà có con mất xác trên biển đông. Còn la gào được là còn đỡ, cũng một cách giải tỏa, chứ dồn nén tâm thần đâm ra giết người còn kinh hoàng gấp trăm ngàn lần. Dân chủ, tự do có nhiều định nghĩa và giá phải trả tùy từng cá nhân, hay cả cộng đồng. Đúng sai khó lòng phân định.

Dừng xe, quẹo phải hay trái? Trả tiền chợ, lựa mua đồ giá hạ, đóng thuế, đổ rác, tăng lương, đổi việc, mua nhà, dạy con.... người Việt mình luôn khôn ngoan tỉnh táo. Ai tới đâu mình tới đó. Chẳng chịu thua bất cứ giống dân nào, thế nhưng đụng tới Quốc Gia/Cộng Sản là khối oc người mình đóng kín, trái tim mở banh, như người đàn bà đứng tuổi lên đồng, cậu con trai mới lớn biết yêu. Lý trí xóa nhòa, hận thù sục sôi, cảm xúc dào dạt, yêu thương lẫn hận thù ở cấp số nhân. Lắm lúc má thành thật nghĩ, tại sao một số người Việt mình ở đây cứ chê trách, thậm chí khinh thường những người đi biểu tình chống cộng, mà không bao giờ chịu khó tìm hiểu vì sao, lý do gì đã thúc đẩy họ kiên trì tham gia biểu tình chống cộng như thế cả.

Một số vùi quên, xóa sạch trí nhớ bằng cách nhìn vào những gì họ đang thành tựu: con ngoan, nhà to, xe mới, sức khỏe tốt. Cái giá được đền bù.

Có rồi mất, được rồi thua cũng là trò chơi để tạo con người trưởng thành. Riêng má, má muốn được quên, quên tuốt, quên sạch, quên hết càng tốt. Má đã từng tay xách nách mang hai con thơ, dép đứt quai, tóc xổ tung... biết ra sao ngày mai? Giờ thì ngày mai đã tới, và đang dần dần đi qua.

Minh thương của má,

Tối qua chị con goi điện, nói chuyện thiệt lâu, cho má hay là đang dự tính đi Việt Nam vào mùa hè này, và không chừng, sẽ ở Hà Nội sáu tháng.

Sau khi cúp máy, nằm trong bóng đêm, má nghĩ ngợi về Hà Nội, miền Bắc, một nửa quê hương trong thời chiến. Nhớ một lần bác Quân kể má nghe ngày đầu đổ đám tù cải tạo xuống đất Bắc. Trong khi ngồi chờ xe lửa ở ga Hải Phòng, bác ngó mảnh đất, nơi đã một thời "họ" thề phanh thây uống máu quân thù. Chợt một đoan người gồm đàn bà lớn tuổi, trẻ con từ đâu túa ra la hét, chửi rủa, thậm chí ném đá vào đám tù ngụy ốm o run rẩy phần vì lo sợ, phần vì đói khát. Độ vài tiếng sau, đám tù được đẩy lên chiếc xe khác, che kín bịt bùng. Cả đám ngả nghiêng người không rõ số phận mình sẽ ra sao?

Mảnh đất chị con giờ mong muốn được tới, và bao người cũng mong ước, là đặt chân lên xứ sở được mệnh danh ngàn năm văn vật.

Mảnh đất thời chiến: sinh bắc tử nam. Thời bình: sinh nam tử bắc.

Mảnh đất hàng chục năm trước ba con đã sống như đeo bản án tử hình. Và khi chết, rã xác, không cả nấm mồ. Má cũng đã từng chân xiêu chân vẹo ngược xuôi thăm nuôi ba con, lòng tối tăm mịt mù nương theo từng vuông đất lạ. Hi vọng, thương yêu vực má. Giờ tới phiên chị con, liệu có thể hàn gắn hay khỏa lấp nỗi sợ hãi trong lòng má được không?

Mà thôi Minh ạ, chị con đã quyết định gì rồi, má chỉ có độc nhất con đường là hỗ trợ.

Minh thương của má,

Nửa đêm má giật mình thức dậy vì giấc mơ ngắn ngủi. Trong giấc mơ má ngửi mùi nước tiểu tanh nồng, cứt phơi khô ở trại tị nạn. Má tưởng như mình đang còn ở trong tù. Má mím môi nắm chặt song sắt, nhìn ra thế giới bên ngoài, chẳng thấy mặt biển nhấp nhô hay hòn đảo vô hồn xa tít, mà chỉ núi, là núi, toàn núi. Núi câm điếc, ù lì. Mặt sàn xi măng gần tầm tay với cong khô, nóng bỏng, không cỏ cây, không tiếng đông. Xa hơn chút nữa, là hàng rao kẽm gai bọc kín, bít bưng.

Chờ định cư. Chờ định cư. Chờ định cư. Ba chữ lập đi lập lại bao lần trong ngày từ miệng người chung quanh, và từ trong lòng má. Những người vừa rời nhà tù lớn, đánh đổi chín phần chết một phần sống, giờ đây nổi trôi phần đời còn lạ, sẽ ra sao, về đâu? Hành trình bất hạnh rủ bỏ sau lưng. Bất trắc, bất định, bất an chờ đón trước mặt?

Má nghiệm một điều: Tự Do không phải sinh ra mà có, chẳng do Chúa hay Phật, thậm chí ba má ban cho, mà do chính bản thân mình phải trả giá. Cái giá Tự Do lắm khi phải trả bằng chính mạng sống của ta.

Mà này Minh, trước kia, lúc mới biết lái xe, sao má ớn sợ những xa lộ rộng 12 lanes quá vậy không biết! Giờ thì hết rồi, trái lại má thấy mấy cây cầu nối từ xa lộ này bắc thông qua xa lộ kia thật tài tình. 101 nối 280 nối 880 nối 237 nối 17... biết bao nhiêu nhịp chuyên chở triệu triệu chiếc xe, triệu triệu con người lọt thỏm trong đó. Mỗi đoạn xa lộ móc nhau như từng chặng nối đời người. Xa lộ đêm ngày đưa người ta đi. Chẳng ai trước, và cũng chẳng ai sau. Những con đê làng tuổi nhỏ, ngắn ngủi như tuổi thơ, và cũng dài như tuổi đời. Những cái rây tàu lửa chứa đựng bao khuôn mặt buồn nhớ biệt ly, hay vòng tay ôm mừng vui hội ngộ.

Minh thương của má,

Hình ảnh cuối cùng của ba con má còn giữ trong đầu là màu da tái mét. Tái đến độ làm từng ngón chân trong dép má đập mạnh cùng nhịp tim trong lồng ngực. Má khổ tâm vì bao điều chỉ chực bật tung, cùng bao điều cần cố giữ kín. Ba tháng, sáu tháng, có khi cả năm ba má mới gặp được nhau. Rồi những lần ba con bị chuyển trại, thì... này *** này túi này người lẫn vật cùng hàng hóa chất chứa luc nhúc như dòi, đĩa trong phạm vi xe đò chật chội, bể bánh, đứt dây thắng bất cứ lúc nào. Cả bầy rõ là điếc không sợ súng. Bất chấp, liều lĩnh. Trạm đổ cuối má đi lẩm nhẩm đếm từng bước chân trên từng cây số. Đường dài ngoằn ngoèo lê thê má cố nhủ lòng vượt được tất cả, tất cả.. Má lủi thủi tay xách nách mang, lòng dạ càng lúc càng bồi hồi.

Bởi vì màu da tái mét của ba con, má đành bóp bụng hỏi. "Họ nghi anh bị lao," ba con vừa nói vừa cố cười, lại húng hắng ho. "Biết đâu trời cứu. Nếu bị lao thật thì anh sẽ được thả, chậm lắm là sáu tháng."

Trên suốt quãng đường về, má chỉ mong sao ba con bị lao thật. Ho khạc ra máu, ra đờm thì không là sáu tháng mà là ba tháng, ba về với má con mình.

Thôi má mệt quá, ngày mai viết tiếp.

Minh thương của má,

Đảo. Hải đảo. Hàng chục tàu cướp chờ sẵn. Mười một đêm đợi chờ. Khổ nạn, là từng thân xác đàn bà đồng nghĩa (bạo quyền) hải tặc được toàn quyền lựa chọn. Ai nghiến răng cắn lưỡi chịu làm vợ hờ (hải tặc) đồng nghĩa được biệt đãi, phần thức ăn được nới tay cho cả nhà. Thỏa thuận thì bề hộ đồng, chống cự là tiêu tán. Khốn nạn rơi xuống cùng lúc với bau trời sẩm tối.

Sau một tháng, tàu quốc tế vào cứu vớt. Vớt khổ nạn vàkhốn nạn. Ngày vớt, má nhớ mưa tầm tã suốt.

Minh thương của má,

Tuổi thơ của má gắn liền với mấy trái đu đủ xanh. Trưa nay đi chợ, mua được hai trái hơi hườm, má bày lên bàn thờ ông bà. Đứng vuốt dọc trái đu đủ như chạm vào tuổi thơ, gây cho má cảm giác hoang mang, sợ hãi lẫn thích thú, bồi hồi. Tuổi thơ cùng nỗi sợ hãi không tên, không hình dạng chập chùng chồng chéo. Sau này qua tới đảo, giữa màu lá xanh bạt ngàn, lẫn lộn những trái đu đủ vàng chín, má kiếm cán cây cứng đứng ngửa cổ thọt, trái rơi độp, mủ trắng chảy dài dọc bìa rừng. Những cây đu đủ hoang nuôi sống đám tị nạn ngu ngơ chân ướt chân ráo, da còn tẩm nồng mùi biển ngoài khơi. Đồng thời, bìa rừng cùng ngàn cây đu đủ chứng kiến bao buổi hẹn hò của đám tình nhân tị nạn vừa thoát chết. Từng cặp quấn chặt nhau trong lùm cây. Nằm có, ngồi có, và cả đứng, tạo thành đường mòn đi mót củi, đường lên trời, có người hay chữ gọi như thế. Nó ngoằn ngoèo, dẫn về đâu? Tiếng chim lanh lảnh bén liền gót.

Những mùa hè thơ ấu, má về ở chơi bên ngoại. Vườn ngoại trồng nhiều đu đủ. Bên cạnh trái, còn có cả thân và lá. Má ưa nam sấp, duỗi dài, chui người vào giữa tàn lá, tưởng tượng là nhà. Má bẻ từng cọng, kết thành hình người. Ban đầu người sống, rồi đến người chết. Từ từ những nhân vật trong truyện cổ tích xuất hiện, bày binh bố trận lính tráng oán thù đánh nhau, rồi thương xót nhau. Má thả trí tưởng theo bốn bề im ắng. Gió ru, đất ấm, tiếng ve râm ran. Cứ thế, chỉ môt mình, trốn bà ngoại, anh chị, mọi người... cho đến khi nghe tiếng người nhà tìm gọi về an cơm chiều.

Minh thương của má,

Trưa nay cô Mây đi biển Santa Cruz. Trên đường về, cô dừng lại Gilroy, mua cho má mấy cái artichoke thật to, cô biết má thích hấp chín ăn với bơ. Nhìn artichoke má nhớ lại thời gian làm cho ông bà Jack ở trên đồi Santa Cruz, và món này, má cũng bắt chước ăn ở nhà ông bà ấy.

Chắc con còn mang máng nhớ họ phải không Minh? Ông Jack dạy Sử ở đại học Santa Clara, vợ là bà Kathy, bác sĩ làm cho nhà thương Stanford. Ông bà có thằng con kháu khỉnh, tròng mắt xanh như màu trời hè. Thỉnh thoảng hai chị em con được nghỉ học, má dẫn theo. Sáng sáng má đến lau chùi dọn dẹp nhà cửa, chăm sóc thằng bé một tuổi, chiều chiều đi đón đứa con gái riêng của bà Kathy bốn tuổi từ vườn trẻ về.

Ông Jack nghiện rượu nặng. Má nhớ mỗi tối thứ ba và thứ năm là ổng phải đi dự A A meeting. Ổng muốn cai và vợ cũng hổ trợ tối đa. Má nhớ cả hai cứ khốn khổ dằn vặt to tiếng với nhau hoài, ma phải chứng kiến một cách chẳng đặng đừng, với điệu bộ ấm ớ, lấm lét, ngớ ngẩn như con mẹ ở đợ nhà quê mới lên tỉnh. "Làm cho người Mỹ giàu mình học cách họ nuôi con, và họ giúp đỡ con mình vào đại học. Họ cho mình đồ cũ, rồi mình học tiếng Anh cũng nhanh." Bà Thục đi trước lanh lẹ chỉ bày tận tình. Má lúc đó cần có việc làm, và làm bất cứ việc gì. Ông bà Jack trả tiền tính ra ngày đó cũng khá. Họ tử tế, cho má mượn tiền trước một tháng mua cái xe chạy đỡ hơn. Ông bà thấy xe má cà rịch cà tang chở con gái của họ cũng ớn sợ nổ bánh dọc đường bất tử. Con bé Laura bơi lội, đùa nghịch, trò chuyện với hai con rất tự nhiên, thoải mái. Má thích hình anh ấy làm sao, nó rất bình đẳng. Má làm gần một năm, học được mấy món ăn Mỹ, nhập vào xã hội Mỹ qua ngã chủ tớ. Ông bà chỉ dạy má bằng cử chỉ, ánh mắt. Họ vất bỏ cái gì là má xin đem về nhà xài. Từ quần áo, mền gối, cho đến thức ăn còn dư má cũng gói đem về cho hai con. Má thôi việc đó cũng tiếc, bởi đường xa, đồi dốc, sương mù. Một ngày mùa đông má suýt bị tai nạn, sợ mất hồn. Lúc má nghỉ ông Jack vẫn chưa cai được rượu. Bà Kathy dọa nếu không bỏ rượu bà sẽ bỏ ông. Rượu làm người ta hay nói láo, mất tự chủ. Khi ông không say, ông dịu dàng với vợ, từ tốn với con. Khi say vô thì quả là hung thần, như một người nào khác. Vợ chồng gây gỗ to tiếng hầu như ngày một suốt thời gian má làm. Tiếng anh tiếng u má không hiểu nhưng má biết gia đình không thua địa ngục. Tội cho hai đứa nhỏ. Mỗi lần ông bà gây nhau, má kéo chúng ra sau vườn, má còn sợ huống chi tụi nhỏ. Thường buổi tối gây nhau, sáng hôm sau, vài đồ bể lăn lóc trên sàn, má phải dọn sạch. Má khổ vì không chồng, bà Kathy khổ vì có chồng. "Chắc tôi phải rời xa ông ấy," bà nói. "Nhưng nghĩ tội nghiệp con," bà tâm sự. Thì ra người Mỹ họ cũng thương con như người Việt mình. Ngày đó má thiển cận, đầy thành kiến. Má cũng nhận ra, người trí thức học cao cũng có biết bao vấn đề như người nghèo hay không được học. Bà nói bà phục ý chí, sức manh sống còn của má. Má nói má phục trí thông minh, tài giỏi giang của bà. Má chỉ thắc mắc, ông uống rượu kinh niên như vậy, tại sao bà lấy, rồi lại đẻ con? Má cũng đã trải qua một đời chồng rồi. Thiệt tình, má rất muon hỏi mà tiếng Mỹ hồi đó dở quá, lại sợ, nên chỉ biết thương bà bằng cách nấu ăn thật ngon, dọn nhà sạch sẽ, coi con cái bà chu đáo. Mấy lần bà làm về sớm, ngồi nói chuyện với má, nói gì đó, dài lắm, như dốc lòng tâm sự, chỉ cần người nghe, còn má ráng hiểu, mà không hiểu được. Có hôm bà sụt sịt khóc, má bỗng thấy bả yếu đuối tội nghiệp làm sao. Má thấy như mình đưa lưng che chở cho bả. Má muốn nói với bà rằng, "Cũng vì hai con, tôi liều chết sang tới đây." Má hiểu ra một điều, cái đau nào cũng giống cái đau nào. Sau này má còn biết thêm là ông Jack tằng tịu với một cô sinh viên trong trường, bị nhà trường cho nghỉ việc. Má với bà Kathy an ủi lan nhau, hiểu nhau dù chỗ đứng hoàn toàn khác biệt. Tận đáy lòng, cả hai đều muốn được yên thân, dốc lòng làm việc, nuôi con, gắng gìn giữ mái ấm gia đình. Và sợ đối đầu với cô đơn.

Giờ thì má không biết hai ông bà còn ở với nhau không? Và ông Jack đã cai được rượu chưa? Con bé Laura giờ ra sao? mong nó học hành giỏi giang như chị của con. Mỗi lần má làm meat loaf, apple pie, nấu spaghetti, hay hấp artichoke, đều nghĩ gia đình bà Kathy, cùng căn nhà trên ngọn đồi Santa Cruz có nhiều cánh cửa gương rộng, mùi thông nồng ngát, và những quả bí đỏ to nặng mọc dại ở vườn sau. Khuôn mặt bốn người là bốn thế giới cư ngụ trong căn nhà đó.

Minh thương của má.

Thỉnh thoảng ngồi không má hay nhớ lại những ngày chẵn/lẻ của mấy má con mình vào những đêm xa xôi. Căn apartment hai phòng ngủ chia chung với vợ chồng già người Việt gốc Cam Bốt. Bà vợ ho sù sụ suốt đêm, ông chồng hút thuốc liền tay. Cả hai cùng bị chung chứng mất ngủ, đêm ngày đổ thừa cho nhau. "Vì bà ho làm tui mất ngu." "Vì ông hút thuốc mà tui ho." Má ở giữa nghe cả hai tố khổ, vậy mà họ sống với nhau trên 50 năm, con nghe có khiếp không? Mấy năm đầu chưa xin được housing, mấy má con mình dọn chỗ ở lia lịa. Mỗi năm một lần, có khi hai lần. Khổ nhất là chuyện học của hai con. Má nhớ căn phòng rộng, kê hai giường nhỏ. Ngày chẵn má nằm với con, ngày lẻ má nằm với chị con. Má kể đủ thứ chuyện trên trời dưới đất. Từ chuyện cổ tích Con Tấm Con Cám, Công Chuá Ngủ Trong Rừng, Ăn Khế Trả Vàng, Con Bé Bán Diêm, Thằng Buôn Vịt Trời... Thỉnh thoảng má kể chuyện phóng dựa trên mấy show Tivi hai con thường coi: Popepy, My Litle Pony, Superman, Barbie, Spiderman, Cabbage Patch Kids.... Má nhớ chuyện con thích nhất là thằng bé có tật nói láo, hay hô hoán cháy nhà. Lan thứ nhất, thứ nhì cả xóm tin, mang nồi gầu *** thùng múc nước tới chữa giúp. Lần thứ ba cháy thiệt nó hô hoán cả làng chẳng ai tin. Còn chị con thích chuyện hai anh em mồ côi nương tựa nhau sống. Người anh có trí nhớ tốt và đôi chân khỏe, nhưng bị mù. Người em gái bị què nhưng có đôi mắt sáng, giọng nói hay. Hai anh em sống bằng cách di chuyển qua từng làng, lượm lặt những mẫu chuyện hay, thú vị, khác lạ của người làng này kể cho người lang nọ nghe. Đến đâu cũng được mọi người bu quanh lắng nghe, và cho thức ăn, áo mặc... Cứ thế, hai anh em nương dựa nhau sống hết đời. Về sau hết chuyên, má bịa, cố kể như thật, mục đích vừa dạy, vừa ru hai con ngủ. Chị con nằm yên, say sưa lắng nghe. Sau này, khi đã lớn, một ngày chị con nói, "Con biết nhiều chuyện má bịa, nhưng hay, con muốn nghe." Một lần khác, chị con lại nói, "Trí tưởng tượng của má phong phú thật, lại có biệt tài kể, sao ma không là nhà văn?" Má nghe, nghĩ thầm trong bụng con gái mình lớn tự bao giờ mà mình không biết. Chị con luôn cho má hết ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Má còn giữ bài thơ chị con làm cho má, Mother's Day. Và bài thơ chị con làm về Mưa.

What is a Mommy?

A mommy is love,
a devotion that grows,
a from-the- heart feeling,
that she alone shows.

She's deep understanding,
she's friendship that's rare,
she's someone to count on,
who'll always be there.

She never stops caring.
She never stops giving,
her helpful advice,
prepares you for living.

Her lasting affection
will keep you together-
a mommy is love
that stays with you forever.


Rain

A deep, melancholy savoring
Like clouds ruining tears on a fierce, blustery night
The pitter-patter so delicate and soothing
Yet so harsh and bitter
Drops drift down and down
Spattering on the cement floor in a split second
just each droplet with a mind with its own
Some are rapid And some are sluggish
But both breeds end their lives in seconds
The tapping starts fading away slowly
Sunlight pours into the windows with bright beams
Like sun forcing the glooms of the night away
And barging in with bliss of the day
Mourfulness is no more
The lighthearted day has arrived

Minh thương của má,

Hôm nay là ngày giỗ ông ngoại, má thắp hương, bày hoa quả, nấu nồi chè đậu đen. Má bắt chước bà ngoại ngày trước. Bà ngoại nói ông ngoại thích ăn chè đậu đen lắm. Bà chọn ngày ông rời nhà ra Bắc tập kết là ngày giỗ. Ông đi, để lại bốn đứa con nhỏ, chưa đứa nào đặt chân tới trường. Má ngày đó bà ngoại còn ẵm trên tay. Ông đi, không bao giờ trở lại. Bà ngoại ở vậy, một tay nuôi bầy con khôn lớn. Trong trí nhớ của má hoàn toàn vắng bóng hình ông ngoại, có chăng chỉ là qua những câu chuyện kể, mà chuyện kể lại do mấy cậu, dì, bác tưởng tượng ra. Má nhớ bà ngoại giận ông ngoại lắm, nên ít khi nhắc, kể về người cha cho con cái nghe. Bác Cả kể ông ngoại ốm, cao, thích đội mũ, và có giọng nói to, ộp oạp như con ễnh ương.

Thời chiến, ông ngoại từ bỏ bà ngoại cùng bầy con ra Bắc tập kết. Khoác trên người lý tưởng cứu dân cứu nước, tưởng như mình là đức Phật lìa bỏ gia đình đi tìm sự giác ngộ cho mình, cho chúng sinh.

Thời bình, ba con cũng ra Bắc, với danh xưng gán ghép mới là đi "học tập cải tạo."

Cả hai người đàn ông ra đi không ngày về. Cũng như bà ngoại, má chọn ngày ba con rời nhà làm ngày giỗ. Má được báo tin là ba con bị lên cơn sốt vài bữa thì mất. Khi hay tin, má ra tới nơi thì ông quản giáo dẫn tới bìa rừng chỉ nấm mộ mới, đắp vội, bảo xác ba con chôn dưới đó.

Hàng chục năm trôi, bao nhiêu nước chảy qua cầu. Biến cố đến rồi đi, má cũng phải sống như bà ngoại con ngày trước, nuôi con cái với niềm hi vọng ở tương lai. Và vin vào các con để đứng dậy mỗi khi vấp ngã. Các con là niềm vui, lẽ sống, niềm tin của má. Má quyết tâm chọn lựa đời sống như vậy. Đã, đang và sẽ hoàn toàn không một chút tiếc nuối, oán than, trách móc.

Trên bàn thờ ngày giỗ ba con, má cúng thêm thuốc lá và bia.

Mỗi lần dọn bàn thờ lau hình ông ngoại, má mơ hồ nghe tiếng sóng từ xa vỗ vọng. Má từng ở khu Hai, thôn xóm nhỏ chạy dọc bãi biển Quy Nhơn, miền Trung nước Việt. Má sanh ra và lớn lên ở đó đến ngày theo chồng chưa hề đặt chân đến thành phố nào khác. Con đường Nguyễn Huệ chạy dài song song bãi biển là huyết mạch thành phố, nối từng khu làng, trường học, nhà thương, phi trường, phố xá, trại lính, chợ búa... Thời Mỹ chưa đổ quân, thôn xóm má sống êm đềm lắm. Những hàng dừa, gốc lá gió biển xô ngã theo bóng người dân lao xao trong làng. "Quê nhà tôi chiều khi xuống êm đem. Chạy dài trên khóm cây đàn chim ríu rít ca..." Hoặc, "Quê em miền thùy dương. Lúa ngọt ngào hoa mới. Gió mang mùa xuân tới, hôn liếp dừa lên hương, thơm thơm tràn muôn lối. Quê em dậy bình minh. Nắng đẹp lòng thôn xóm. Quán tranh hiền vui đón, dâng bát nước chè xanh, chan chứa mộng yên lành..." Những câu hát yên ả, thắm tình. Nhà không sát bờ biển, nhưng hằng đêm, tiếng sóng ru má ngủ, như tiếng nước vỗ vập trong bọc thai bà ngoại cưu mang má. Sau này theo ba con, vì lính tráng, rày đây mai đó, dạt mãi tuốt trong Nam. Nhớ những tháng ngày vừa rời đất Quy Nhơn, đêm nằm má trằn trọc khó ngủ, cứ tưởng lạ nhà vì mới lấy chồng, nhớ bà ngoại, anh chị, nhưng về sau, má nhận ra vì thiếu tiếng sóng ru vỗ. Thỉnh thoảng giờ đây, hồi tưởng về tuổi thơ, là nhớ mảnh sân trước, cát vàng óng, mềm mại, vàng như màu nắng ngả theo trời chiều. Hôm nào bà ngoại bán hết gánh rau sớm, từ chợ về, mua cho má mấy viên kẹo cau, cứng ngọt, phủ lớp bột mỏng trắng, nồng cay mùi gừng. Má vừa ngậm kẹo vừa nhìn bà ngoại ngồi sàng cát, chỉ đợi bà ngoại sàng xong chỗ nào là má nằm lăn ngay ra chỗ đó. Cát bám toàn thân má, sướng không thể tả. Có nằm dài trên cát, mới thấy được những cây dừa cao khều ở góc sân, thấy được từng cụm mây trắng như bông gòn, nhỏ to, đủ hình thù, tha hồ tưởng tượng ra những con vật trong sở thú chưa từng đặt chân đến, ma chỉ nhìn chúng qua sách vở. Bầu trời trên cao xanh ngan ngát, ngửi mùi biển mặn trong không gian. Rồi từ từ mây tan, những hình thù con cá kình, chim đại bàng, bờm ngựa, hùm beo, bướm ma, chồn tinh dần dần cũng loãng. Ôi, ma nhớ nhiều thứ quá! Má mỏi tay rồi.

Minh thương của má,

Mấy ngày qua má lu bu không thể viết cho con được. Dì Thương từ tiểu bang Colorado qua đây dự đám cưới đứa cháu gái. Dì với má quen biết nhau từ ngày học tiểu học. Trưa qua, chú Phong rủ dì Thương và má đi ăn. Chú Phong từng tán tỉnh dì Thương cách đây trên 30 năm, thời cả hai chưa ai lập gia đình. Nay dì Thương li dị, vợ chú Phong mất, hai người bạn cũ năm xưa gặp lại. Má ngồi giữa hai người, giữa những đĩa thức ăn dở dang. Trước đó, má đã có ý tưởng thoáng trong đầu, ước chi hai người có được liên hệ tình cảm với nhau, dù trễ tràng. Ý nghỉ bám theo má suốt trên đường lái xe lòng vòng qua những con đường ngắn, cong, hẹp. Má mỉm cười, ước mơ trẻ dại, dầu chẳng phải cho mình.

Tối qua chú Phong gọi điện cho má, hỏi về buổi gap gỡ khi trưa.Ý tưởng lại len lén mò về trong má. Cuối cùng không ngăn được, má hỏi thẳng chú, "Con Thương đang available đó! Ông thấy sao?" Con biết chú Phong trả lời sao không, "Ừ, thì bả available, tôi biết chứ, nhưng gia quá! Già chát. Già khú đế. Phía trước như phía sau, mặt phải như mặt trái..." Nói xong, chú cười ha hả như người nóc rượu mừng chiến thắng. Má phải để điện thoại xa tai, hình dung ra cái cười, khuôn mặt, và cả cái bụng to tròn của chú rung rinh. Cúp điện thoại, thì cô Mây về, thấy vẻ mặt không vui của má, cô xà tới hỏi, má kể lại đầu đuôi. Nghe xong, cô nói, "Gặp cháu, cháu đã bảo, 'Tôi cũng có hỏi con Thương, nó cũng nói với tui rằng, ông vừa lùn, vừa già, vừa mập, bụng bự như thùng nước lèo, lại hói đầu nữa... trông chán quá!'"

Chỉ có cô Mây mới đao để, trị được lão này. "Người ta thô bỉ, lỗ mãng mà mình cứ tử tế cũng không nên. Ăn cá cũng phải lừa xương chứ!" Má nghĩ cô Mây nói chẳng hoàn toàn sai hay oan ức gì. "Đàn ông Việt Nam, lứa tuổi của bác, đa số rất macho. Họ coi đàn bà lớn tuổi như là có tội, vô giá trị, ngoại trừ giỏi chịu đựng, chịu khó, chịu thương... cháu nghe hoài. Họ cứ nghĩ, chỉ có đàn bà thì mới già và xấu đi, còn họ bao giờ cũng vẫn trẻ đẹp, khỏe mạnh, ngon lành... Chú Phong mấy lần về Việt Nam kiếm vợ nhí, rước thêm họa, chẳng khác con chó già, rụng hết răng, hễ thấy xương là thèm gặm."

Cô Mây vào phòng. Má ngồi nhìn mảng tường vàng trước mặt, tự nghĩ, má cũng "quá" gia rồi còn gì.

Minh thương của má,

Chiều nay trong lúc phủi bụi mấy cái cúp thể thao của chị con đoạt được, má nhớ một ngày lâu thật lâu, chị con học lớp sáu, năm cuối tiểu học, là đứa chạy khá nhanh trong trường, được chọn chạy đua với mấy trường khác. Đêm trước ngày đua, chị con không ngủ được, gần 1 giờ sáng, vẫn còn trằn trọc. Má nằm cạnh xoa lưng, chị con nằm yen không nói, nhưng má biết, lần đầu chị con được giao trách nhiệm khá nặng nề. "Con ráng ngủ, để có sức sáng mai mà chạy," má dỗ.

Sáng hôm sau, trên bậc ghế gỗ cao, giữa đám trẻ con, người lớn lố nhố đứng ngồi không yên. Má nhìn chị con bận đồng phục của trường màu cam đậm hòa lẫn trong đám trẻ nhỏ đùa nghịch cười đùa, xô đẩy dưới kia. Rồi đến phiên chị con... cắm đầu cắm cổ chạy thi vòng quanh sân football. Tiếng còi thổi, tiếng hò reo cổ võ, tiếng vỗ tay, tiếng gọi tên nhau ơi ới. Chị con chạy mà má tưởng như chính má chạy. Má thở dốc, hụt hơi, sợ chị con thua đã đành, còn sợ chị con đứt hơi nửa đường, ngã lăn quay giữa sân. Má nhắm mắt, hai tai lùng bùng, tim trong lồng ngực đập thình thịch, hai tay má bấu chặt thành ghế gỗ cứng đơ đơ.

Hôm đó chị con về hạng tư trong sáu trường. Chị con buồn một, má buồn mười. Nhưng cũng phải dỗ, "Lúc thua, lúc thắng con ạ!"

Rồi bao nhiêu lần thi đua theo bao nhiêu năm, má dần dà hết còn nhắm mắt, níu chặt thành ghế gỗ, tai lùng bùng, tim đập mạnh nữa. Má cũng cổ võ bằng tiếng vỗ tay, dù không la ó thật to như mọi người chung quanh. Thua thắng bớt phần quan trọng. Ai số một thì mình số hai, mà ai số hai thì mình số ba. Hai hay ba thì đã sao, hả Minh?

Một lần má thấy trong ví chị con cất tấm hình của ba con. Má hỏi, chị con trả lời, "Mỗi lần đi thi hay ra sân đua thể thao, con luôn cầu nguyện ba cho con thắng. Nhưng nếu lỡ thua, con cũng không... buồn nản."

Má ôm chị con vào lòng. Nó là con bé khôn ngoan, sắc sảo, lương thiện biết là bao!

Minh thương của má,

Khi nãy chị con gọi điện, than suốt đêm qua bị sốt, sáng nay đỡ một chút, dù đầu vẫn còn nhức, cuống họng rát. Má nói phải uống thuốc, uống nhiều nước, và nằm nghỉ. Chị con nói thèm tô phở gà ít bánh, nhiều nước, và tách trà nóng bỏ vào lát gừng, lát chanh, muỗng mật ong của má. Chị con vòi vĩnh nhõng nhẽo với má một chút thôi, chứ má biết nó là con bé rất lì, cứng đầu, khôn ngoan đáo để. Lúc chị con còn bé, bà cô thường nói, "Con bé coi mòi khôn hơn má nó." Má nghiệm thấy chị con khôn ngoan hơn má nhiều. Nó là đứa có tinh thần trách nhiệm. Tính nết thâm trầm, kín đáo, biết lo xa. Đã quyết định gì rồi là làm bằng được. Vui thì chia mà buồn thì giữ. Má thương nhất lá cái tính tránh làm phiền lòng người khác. Lắm lúc má thương chị con, nghĩ mình không đủ kiến thức, hiểu biết sâu rộng để chia sẻ, thông cảm. Từ ngày còn bé, chị con tự học, lo liệu bài tập. Tiếng Anh tiếng u của má đếm chỉ được trên mười đầu ngón tay. Má nuôi hai con bằng tình yêu thương vô bờ bến của má. Vì miếng cơm manh áo, má phải bám lấy bất cứ việc gì và với giá nào. Má làm đầu tắt mặt tối, không lo toan chăm sóc nhà cửa được nhiều. Chị con tự làm bài, học hành, xoay sở lay một mình. Chị con ý thức được điều này từ khi còn bé, chỉ có cách đó mới làm má vui, và mới ngoi đầu lên được. Những bảng danh dự chị con cầm về, dán kín tường, về sau nhiều quá, cất trong hộp. Chị con cũng ít đòi hỏi, se sua với bạn bè, chú tâm vào việc học, coi em, chơi với vài đứa bạn thân. Thời của má, tầm nhìn không ra khỏi thành phố má ở, ước mơ là có được mái ấm, chồng thương con ngoan là đầy đủ rồi.

Giờ chị con khác xa, chồng con chỉ là một trong những ước mơ. Má chịu, thôi thì tùy ý chị con, má tin ở khả năng, khôn ngoan, và sự tốt lành nơi chị con.

Trước khi quyết định gì chị con cũng bàn qua với má, ngay cả trong thời gian làm luận án tiến sĩ, dù sắp xong, nhưng đổi ý muốn sang ở Âu châu một thời gian, phần vì tài liệu, phần việc làm tốt, phần vì Jim... Má có cảm tưởng rằng là, chị con bàn với má cho má vui, chỉ vì thương yêu, lo lắng cho má. Quyết định cuối cùng bao giờ cũng tự ý chị con. Má không buồn không trách, bởi đến giờ này, chị con vẫn đi đúng đường. Đường dài rộng mở thênh thang hơn má nhiều lắm. Ngày trước cha ông ta thường nói: Con hơn cha là nhà có phước. Má mong được như vậy.

Minh thương của má,

Khi nãy chị con gọi điện, than suốt đêm qua bị sốt, sáng nay đỡ một chút, dù đầu vẫn còn nhức, cuống họng rát. Má nói phải uống thuốc, uống nhiều nước, và nằm nghỉ. Chị con nói thèm tô phở gà ít bánh, nhiều nước, và tách trà nóng bỏ vào lát gừng, lát chanh, muỗng mật ong của má. Chị con vòi vĩnh nhõng nhẽo với má một chút thôi, chứ má biết nó là con bé rất lì, cứng đầu, khôn ngoan đáo để. Lúc chị con còn bé, bà cô thường nói, "Con bé coi mòi khôn hơn má nó." Má nghiệm thấy chị con khôn ngoan hơn má nhiều. Nó là đứa có tinh thần trách nhiệm. Tính nết thâm trầm, kín đáo, biết lo xa. Đã quyết định gì rồi là làm bằng được. Vui thì chia mà buồn thì giữ. Má thương nhất lá cái tính tránh làm phiền lòng người khác. Lắm lúc má thương chị con, nghĩ mình không đủ kiến thức, hiểu biết sâu rộng để chia sẻ, thông cảm. Từ ngày còn bé, chị con tự học, lo liệu bài tập. Tiếng Anh tiếng u của má đếm chỉ được trên mười đầu ngón tay. Má nuôi hai con bằng tình yêu thương vô bờ bến của má. Vì miếng cơm manh áo, má phải bám lấy bất cứ việc gì và với giá nào. Má làm đầu tắt mặt tối, không lo toan chăm sóc nhà cửa được nhiều. Chị con tự làm bài, học hành, xoay sở lay một mình. Chị con ý thức được điều này từ khi còn bé, chỉ có cách đó mới làm má vui, và mới ngoi đầu lên được. Những bảng danh dự chị con cầm về, dán kín tường, về sau nhiều quá, cất trong hộp. Chị con cũng ít đòi hỏi, se sua với bạn bè, chú tâm vào việc học, coi em, chơi với vài đứa bạn thân. Thời của má, tầm nhìn không ra khỏi thành phố má ở, ước mơ là có được mái ấm, chồng thương con ngoan là đầy đủ rồi.

Giờ chị con khác xa, chồng con chỉ là một trong những ước mơ. Má chịu, thôi thì tùy ý chị con, má tin ở khả năng, khôn ngoan, và sự tốt lành nơi chị con.

Trước khi quyết định gì chị con cũng bàn qua với má, ngay cả trong thời gian làm luận án tiến sĩ, dù sắp xong, nhưng đổi ý muốn sang ở Âu châu một thời gian, phần vì tài liệu, phần việc làm tốt, phần vì Jim... Má có cảm tưởng rằng là, chị con bàn với má cho má vui, chỉ vì thương yêu, lo lắng cho má. Quyết định cuối cùng bao giờ cũng tự ý chị con. Má không buồn không trách, bởi đến giờ này, chị con vẫn đi đúng đường. Đường dài rộng mở thênh thang hơn má nhiều lắm. Ngày trước cha ông ta thường nói: Con hơn cha là nhà có phước. Má mong được như vậy.

Minh thương của má,

Thời gian má ở Mỹ không lâu nhưng đủ để chứng kiến biết bao chuyện đổi thay. Hay ho cũng có, dở tệ cũng nhiều. Nghiệm cho cùng, thì ở đâu và bao giờ cũng vậy cả, con ạ.

Khó nhọc rồi cũng trôi qua theo thời gian. Những điều tưởng rằng ghê gớm lắm, cuối cùng cũng vậy vậy thôi. Hôm nay má nói nhập nhằng, biết con có chịu khó ngồi nghe má nói không? Má dở trong cách diễn đạt ý nghĩ của mình, bằng cách nói cũng như viết, chẳng thứ nào là sở trường cả. Nhập nhằng có lẽ bắt nguồn từ tối hôm qua má xem chương trình Việt ngữ địa phương, thấy lá cờ vàng ba sọc đỏ tung bay phất phới. Một đoàn người đứng nghiêm chỉnh chào cờ trong công viên chỉ có mỗi cột cờ chơ vơ, những khuôn mặt người chơ vơ. Hình ảnh làm má chạnh lòng nghĩ tới ba con, có lẽ đã lâu lắm rồi... ba con cũng đã sống, chết vì bảo vệ nó.

Thôi để má kể chuyện con nghe về lá cờ, bài quốc ca vậy. Má nhớ trước kia con làm bài, cũng khoảng vào tháng này trong năm, lớp social studies, hỏi về nguồn gốc mỗi học sinh, con lúng ta lúng túng, về nhà hỏi má, "Cờ nào hả má? Tại sao trong sách, bản đồ thế giới tài liệu chứng dẫn là cờ đỏ sao vàng, mà ở trường Việt ngữ, hay trong cộng đồng người Việt hải ngoại mình lại chưng bày cờ vàng ba sọc đỏ?" Việc con chọn cờ thiệt tình cũng làm má phân vân, nghĩ ngợi mất mấy ngày. Cuối cùng má đề nghị con nên chọn cờ vàng ba sọc đỏ là vì má nghĩ tới vong hồn của ba con. Cũng màu da vang máu đỏ cả, chỉ khác sao và sọc, nhưng biết bao triệu người đã phải trả giá!

Má không tài giỏi để cắt nghia thấu đáo, tường tận con hiểu. Con cũng được cái tình ưa chiều lòng má. Má nói thì nghe, vả lại nhà trường cũng chẳng trừ điểm vì lỗi này, chỉ phải lối cắt nghĩa của má làm con càng rối trí, thắc mắc hơn. Má mong khi hai con lớn khôn, đủ kiến thức, để nhận ra rằng, màu sắc và hình thể lá cờ Việt Nam thuộc về bên nào, phía nào, hoàn toàn rủ sạch. Không còn là đề tài để bận tâm nữa.